فصل هشتم: مواد منفجره و آتشباري

الف) الزامات عمومي
ماده261: آتشبار بايد دوره آموزشي لازم را گذرانده و صلاحيت وي توسط سازمان‌هاي ذيصلاح تأييد شود.
ماده262: هر آتشبار بايد دفتر مخصوصي جهت ثبت مقدار مواد منفجره دريافتي و مصرفي داشته باشد. پس از اتمام هر دفتر، آتشبار بايد آن را به سرپرست معدن تحويل داده و حداقل تا شش‎ماه نگهداري شود.
ماده263: بكار بردن باروت در معادن زيرزميني ممنوع است.
ماده264: قراردادن ماده منفجره در مجاورت برف، يخ و آتش ممنوع است.
ماده265: بكار بردن مواد منفجره يخ زده يا فاسد ممنوع است.
ماده266: بكـار بردن فـتيله‌اي كه حتي يـك بار رطوبت به آن نفوذ كرده و يا تحت تأثير حرارت و برودت قرار گرفته و يا به نحو ديگري مشخصات فني خود را از دست داده باشد، ممنوع است.
ماده267: پيدا شدن يا مفقود شدن مواد منفجره و دستگاه آتش¬كن در داخل يا خارج معدن بايد فوراً به سرپرست معدن گزارش شود.
ماده268: آتشباري فقط با خرجگذاري در چال مجاز بوده و استفاده از مواد منفجره در خارج از چال ممنوع است.
ماده269: قبل از استفاده از هر صندوق به منظور اطمينان از سالم بودن فتيله و همچنين آگاهي از سرعت اشتعال آن بايد از آن نمونه برداري و آزمايش شود.
ماده270: امحاء مواد منفجره فاسد بايد منحصراً توسط مسئولين ذيربط و با رعايت اصول ايمني مربوط به مخاطرات و آلودگي ناشي از عمليات امحاء انجام ‌شود.
ماده271: کليه مواد منفجره در معادن بايد بر اساس تاريخ و مطابق دستورالعمل کارخانه سازنده، نگهداري و مصرف شوند.
ب) انبار مواد منفجره
ماده272: جايگاه موقت فتيله و چاشني بايد مجزا از جايگاه موقت ساير مواد منفجره بوده و فاصلة بين آنها كمتر از 15 متر نباشد. اين جايگاه نبايد در جاهاي سرد و مرطوب، پر رفت و آمد و در معرض بروز آتش‌سوزي و انفجار باشد. در و قفل و بست اين جايگاه‌ها بايد كاملاً محكم بوده و بر روي در ورودي تابلوي اخباري با عبارت «مواد منفجره» با خط خوانا نصب شود.
ماده273: آن مقدار از مواد منفجره پيش‌بيني شده براي مصرف روزانه كه به مصرف نرسيده است يا مواد منفجره‌اي كه به علت نقص در عمليات انفجاري باقي مانده است بايد فقط در جايگاه موقت نگهداري شود.
ماده274: آتشبار نبايد با همراه داشتن مواد منفجره به جايگاه موقت چاشني و همچنين با همراه داشتن چاشني به جايگاه موقت مواد منفجره وارد شود.
ماده275: داخل انبار مواد منفجره و همچنين محوطه اطراف آن تا فاصله 50 متري بايد از وجود كليه مواد سريع‌الاحتراق مانند مواد نفتي، تكه‌هاي پارچه، كاغذ، خار، بته و نظاير آن پاكيزه نگهداري شود.
ماده276: مقدار مواد منفجره ورودي و خروجي از انبار بايد با ذكر دقيق زمان در دفتر مخصوص ثبت شود.
ماده277: در انبار مواد منفجره بايد نكات ذيل رعايت شود:
الف) صندوق حاوي مواد منفجره طوري قرار داده ‎شود كه فشنگ‌ها به صورت قائم قرار نگيرد.
ب) صندوق مواد منفجره و چاشني در داخل انبار باز نشود.
ج) صندوق مواد منفجره و چاشني بايد به آرامي جابجا گردد و از پرتاب كردن و يا لغزاندن آن خودداري شود.
د) با كفش ميخ دار نبايد وارد انبار مواد منفجره و چاشني شد.
هـ) صندوق¬هاي محتوي مواد منفجره و چاشني بايد طوري روي هم چيده شوند كه ارتفاع آنها از 2 متر يا 5 صندوق در هر رديف بيشتر نبوده و بين هر دو رديف فضاي كافي براي تهويه مناسب وجود داشته باشد. ضمناً حداقل فـاصله رديف صندوق‌ها با ديوار نبايد از 30 سانتيمتر کمتر باشد. همچنين صندوق‌هاي زيرين بايد روي الوارهاي مناسب چيده ‎شوند.
و) انبار بايد مطابق آيين¬نامه پيشگيري و مبارزه با آتش‌سوزي در كارگاه‌ها مصوب شوراي عا لي حفاظت فني به وسايل پيشگيري از آتش‌سوزي مناسب مجهز شود.
ماده278: در انبار مواد منفجره بايد به طرف بيرون باز شود.
ماده279: نشت كارتن‌هاي ديناميت بايد با آب داغ تميز شود.
ماده280: راهروهاي انبار مواد منفجره بايد با علايم اخباري شبرنگ مشخص شود.
ماده281: حمل و استفاده از کبريت، فندک‌ و هرگونه وسايل ايجادکننده شعله و همچنين وسايل الکترونيکي و برقي در انبار مواد منفجره ممنوع‌ است.
ماده282: در انـبارهاي مواد منفجره فقط بايد از چراغ ايمني براي روشنايي استفاده گردد و از بكار بردن هر نوع چراغ ديگر و سيم كشي برق خودداري شود.
ماده283: نصب دماسنج كه حداقل و حداكثر درجه حرارت را در داخل انبار نشان دهد، براي كنترل درجه حرارت ضروري مي‌باشد.
ماده284: درجه حرارت انبار مواد منفجره بايد بين 10 تا 30 درجه سانتيگراد باشد.
ماده285: انباردار مواد منفجره بايد داراي صلاحيت كافي بوده و صلاحيت وي به تأييد سازمان¬هاي ذيصلاح رسيده باشد.
ماده286: ورود اشخاص غيرمجاز به انبار ممنوع است.
ماده287: آتشبار بايد مواد منفجره و چاشني پيش‌بيني شده مصرف روزانه را با تسليم رسيد فقط در مقابل در انبار دريافت نمايد. ورود وي و ساير افراد به استثناء متصدي انبار به انبارهاي مواد منفجره ممنوع است.
ماده288: باز كردن صندوق محتوي مواد منفجره بايد حداقل در فاصله 50 متري از انبار و با وسايل مخصوص انجام شود.
ماده289: مواد منـفجره بايد بعد از اتمام عمليات چالزني براي خرج¬گذاري به سر چال¬هاي حفاري شده آورده شوند.
ماده290: حداقل محل چال زدن تا محل قرار گرفتن مواد منفجره نبايد کمتر از 100 متر باشد.
ج) حمل و نقل مواد منفجره
ماده291: حمل و نقل مواد منفجره به معدن بايد طبق آيين¬نامه ارايه شده از سوي سازمان ذيصلاح انجام شود.
ماده292: حمل مواد منفجره به مقدار مورد احتياج بايد در كيسه برزنتي يا جعبه مخصوصي كه بدين منظور ساخته شده صورت گيرد. كيسه‌ها يا جعبه‌ها بايد داراي بست و قفل بوده و كليد آن در اختيار آتشبار باشد. حداكثر ظرفيت هر كيسه 15 كيلوگرم و حداكثر ظـرفيت هر صندوق 25 كيلوگرم است. حمل بيش از يك كيسه يا يك صندوق به وسيله يك نفر ممنوع است.
ماده293: مواد منفجره پودري يا مايع بايد توسط وسايل نقليه مخصوص حمل شود.
ماده294: قرار دادن چاشني همراه با ماده منفجره اصلي در يك كيسه يا يك صندوق يا يك وسيله نقليه ممنوع است.
ماده295: قراردادن لوازم و اشياء متفرقه درون كيسه برزنتي يا جعبه محتوي مواد منفجره ممنوع است.
ماده296: در صورت حمل مواد منفجره به وسيله لوكوموتيو در داخل معدن، قطار مربوطه بايد داراي واگن مخصوص بوده و روي آن علايم خطر نصب شود. رعايت نکات ذيل نيز در اين مورد الزامي است:
الف) حمل چاشني به وسيله واگن حامل مواد منفجره ممنوع است.
ب) به غير از راننده و آتشبار و كمك‎آتشبار، استفاده ساير افراد از قطار حمل‎ مواد منفجره ممنوع است.
ج) قطار حامل مواد منفجره بايد حداقل 80 متر با قطارهاي نفربر فاصله مکاني داشته باشد.
د) هر گونه حمل و نقل در داخل معدن تا فاصله 100 متري از واگن حاوي مواد منفجره ممنوع است.
ماده297: هنگام حمل مواد منفجره با وسايل حمل و نقل در چاه‌هاي معدني نبايد اشخاص ديگري غير از آتشبار و كمك او از وسايل حمل و نقل حامل مواد منفجره استفاده نمايند. متصدي بالابر چاه بايد قبلاً مأموران پذيرگاهي را كه محموله در آنجا تخليه مي‌شود، مطلع نمايد.
ماده298: حمل و نقل مواد منفجره در زمان رعد و برق ممنوع است.
د) عمليات آتشباري
ماده299: عمليات آتشباري در معدن بايد به وسيله آتشبار كه از طرف سرپرست معـدن به اين سمت گمارده شـده است انجام گيـرد و مسئوليت انجام عمليات آتشباري به عهده وي مي¬باشد.
تبصره: استفاده از يك نفر كمك آتشبار در معادن زغال و زيرزميني الزامي است.
ماده300: عمليات آتشباري بايد پس از اتمام عمليات حفاري و تخليه جبهه كار از كليه تجهيزات و مواد قابل اشتعال و دور كردن افراد غيرمجاز از محل انجام شود.
ماده301: حمل مواد منفجره به محلي كه كارگران هنوز مشغول چال‎زني هستند ممنوع است.
ماده302: عمليات آتشباري بايد به گونه¬اي طراحي و اجرا شود که از پرتاب سنگ به خارج از محدوده عملياتي پيشگيري شود.
ماده303: آتشبار نبايد غير از وسايلي كه سرپرست معدن اجازه استفاده از آن را داده است از وسايل ديگري براي انجام عمليات استفاده نمايد.
ماده304: آتشباري بايد طبق طرح مصوب مورد تأييد مسئول فني معدن شامل نقشه قرارگيري چال‌ها در جبهه كار، نوع مواد منفجره و چاشني، عمق، شيب و مقدار مواد منفجره و طريقة خرجگذاري هر چال، شماره تأخير چاشني‌ها يا ترتيب انفجار چال‌ها، طريقة بستن مدار و ساير مشخصات مورد نياز براي آتشباري با نظارت مسئول ايمني انجام گيرد.
ماده305: چاشني‌گذاري فشنگ‌ها بايد فقط در محل آتشباري بلافاصله قبل از خرجگذاري صورت گيرد.
ماده306: در نزديكي جبهه كار بايد محل مطمئني كه در معرض ريزش سنگ نباشد براي چاشني گذاري انتخاب شود.
ماده307: آتشبار مجاز است فقط تعداد چالي را كه مي‌تواند در يك مرحله منفجر نمايد و يا ماشين آتش¬كن توانايي انفجار آن را دارد خرجگذاري نمايد.
ماده308: قبل از خرجگذاري و تا لحظه انفجار تا 30 متري محل آتشباري، نبايد هواي فشرده آزادانه جريان داشته باشد.
ماده309: چنانچه دو جبهه كار به فاصله كمتر از 10 متر از يكديگر قرار گرفته باشند، آتشباري هم زمان آن دو جبهه كار ممنوع است.
ماده310: آتشبار بايد قبل از خرجگذاري، چال را كاملاً تميز نمايد و از آماده بودن چال براي فشنگ گذاري مطمئن شود.
ماده311: سنبه مورد استفاده براي خرجگذاري بايد چوبي، مقاوم و كاملاً راست و صاف باشد. بكار بردن سنبه‌هاي فلزي ممنوع است.
ماده312: اتصال چاشني به فتيله اطمينان بايد منحصراً توسط انبردست مخصوص انجام‎گيرد.
ماده313: طـول فتيله اطمينان بايد به اندازه‌اي باشد كه آتـشبار بتواند پس از آتش كردن، خود را به محل امني برساند و در هر صورت طول اين فتيله نبايد از يك متر كمتر و مقداري از فتيله كه از چال بيرون مي‌ماند نبايد از 20 سانتيمتر كمتر باشد.
ماده314: انفجار بيش از 10 چال در يك نوبت آتشباري با فتيله اطمينان در معادن زيرزميني ممنوع است.
ماده315: گره زدن يا تا کردن فتيله اطمينان ممنوع است.
ماده316: آتشبار بايد طرف ديگر فتيله اطمينان را كه به چاشني متصل مي‌شود، به‎صورت عمودي و طرفي را كه براي آتش كردن در نظر گرفته مي‌شود به صورت مورب قطع كند.
ماده317: در آتشباري با چاشني بايد چاشني ابتدا در فشنگ ماده منفجره و سپس در داخل چال قرار داده شود. در هر حال بايد حداقل يك فشنگ فعال خرجگذاري شود.
ماده318: خالي كردن چال خرجگذاري شده به هر علت ممنوع است.
ماده319: فشنگ چاشني‌دار بايد به آرامي و بدون وارد كردن هر گونه فشار در داخل چال قرار داده شود.
ماده320: اتصال چاشني به فتيله بايد با رعايت فاصله لازم از فشنگ انجام شود و سپس چاشني در داخل فشنگ ماده منفجره قرار گيرد.
ماده321: در كليه چال‌هايي كه در يك نوبت آتشباري مي‌شوند بايد از يك نوع چاشني الكتريكي (ساخت يك كارخانه) استفاده شود.
ماده322: مدار انفجار قبل از اتصال كابل هدايت برق به دستگاه آتش¬كن بايد توسط اهم‌متر وي‍ژه آتشباري آزمايش شود و سيم‌هاي اصلي هدايت برق پس از حصول اطمينان از صحت مدار به دستگاه آتش¬کن متصل شوند.
ماده323: كنترل مدار آتشباري الكتريكي فقط بايد با اهم متر وي‍‍ژه آتشباري انجام شود.
ماده324: اتصال كابل هدايت برق به سيم چاشني‌ها و همچنين به دستگاه آتش¬كن منحصراً بايد توسط آتشبار و پس از اتمام خرجگذاري و آزمايش مدار و دور شدن کليه افراد از جبهه كار انجام گيرد.
ماده325: پس از خرجگذاري بايد چال‌ها را به طور معين و با موادي كه طبق طرح تعيين شده است مسدود نمود.
ماده326: زمان و محل عمليات آتشباري بايد با اطلاع مسئول فني معدن و مسئول ايمني باشد.
ماده327: سرپرست معدن مکلف است نسبت به شناسايي و مسدود نمودن حريم ناشي از آتشباري اقدام نمايد.
ماده328: کارفرما مکلف است آتشبار را به وسايل حفاظت فردي ضد الکتريسيته ساکن مجهز کند.
ماده329: آتشبار موظف است هنگام عمليات آتشباري، اقدامات ذيل را بعمل آورد:
الف) از برقراري تهويه در جبهه كارهاي زيرزميني اطمينان حاصل نمايد.
ب) دستگاه آتش¬كن برقي را قبل از هر نوبت عمليات آتشباري آزمايش و نتيجه را در دفتر مخصوص ثبت نمايد.
ج) قبل از جابه‌جايي چاشني¬ها يا مداربندي نسبت به تخليه الکتريسيته ساكن بدن خود اقدام نمايد.
د) قبل از آتشباري از ورود اشخاص به محل عمليات جلوگيري نمايد.
ه) 15 دقيقه قبـل از شروع انفجار با کشيدن آژير منقطع که بلندي صداي آن به گونه¬اي است که در تمام نقاط متأثر از آتشباري در معدن شنيده مي¬شود شروع عمليات آتشباري را به سايرين اطلاع دهد و 5 دقيقه قبل از شروع لحظه انفجار، آژير منقطع به آژير ممتد تبديل شود.
و) بعد از همه محل كار را ترك كند.
ماده330: در صورتي كه آتشبار جهت حفاظت از پناهگاه خاصي در آتشباري زيرزميني استفاده مي‌كند، فاصله پناهگاه تا محل آتشباري بايد حداقل 80 متر باشد. در معادن زيرزميني در صورت نبودن پناهگاه فاصله آتشبار از محل آتشباري در تونل‌هاي مستقيم بايد حداقل 200 متر باشد.
ماده331: آتشبار بايد پس از حصول اطمينان از انفجار كليه چال‌ها و سپري شدن مدت كافي (حداقل 15 دقيقه) محل را بازديد و در صورتي كه خطري از نظر گازهاي سمي و مضر وجود نداشته باشد و كارگاه را ايمن تشخيص دهد اجازه ادامه كار را بدهد. ميزان گازهاي سمي ناشي از آتشباري نبايد از 008/0 درصد حجمي در هواي محل آتشباري بيشتر باشد.
ماده332: براي از بين ‎بردن خطر ناشي از چال آتش نشده بايد بر اساس دستورالعمل شرکت سازنده مواد منفجره و يا رعايت مراتب ذيل عمل شود:
الف) در معادن زيرزميني که از چال زن¬ دستي يا جامبودريل براي حفاري استفاده مي¬شود به ترتيب از نقطه‌اي به فاصله حداقل 40 يا 65 سانتيمتر از دهانه چال آتش نگرفته و به موازات آن، چال جديدي حفر و پس از خرجگذاري آن را آتش نمود. اين چال به هيج وجه نبايد وارد حريم¬هاي مذکور شود.
ب) در معادن سطحي از نقطه‌اي به فاصله حداقل ۱۵۰ سانتيمتر از دهانه چال آتش نگرفته و به موازات آن، چال جديدي حفر و پس از خرجگذاري آن را آتش نمود. اين چال به هيج وجه نبايد وارد حريم 150 سانتيمتري چال آتش نشده شود.
ج) بارگيري سنگ‌هاي حاصل از انفجار اخير بايد با حضور آتشبار انجام گيرد تا در صورتي كه فشنگ‌هاي منفجر نشده‌اي باقي مانده باشد به جايگاه موقت نگهداري مواد منفجره تحويل شود.
د) ورود سايرين به اين محدوده تا خاتمه كليه عمليات ممنوع است.
ماده333: چنانچه هنگام لق‌گيري و بارگيري به وجود چال منفجر نشده پي برده شود و يا احتمال چال منفجر نشده وجود داشته باشد بايد بلافاصله كار متوقف و كليه افراد محل را ترك نموده و مراتب به اطلاع سرپرست معدن رسانده شود.
ماده334: اقدامات لازم براي از بين‎بردن چال منفجر نشده، فقط با نظارت مستقيم آتشبار مجاز است.
ماده335: چنانچه آتشبار نتواند براي از بين بردن چال منفجر نشده اقدام كند، لازم است بلافاصله سرپرست معدن را در جريان امر قرار دهد.
ماده336: آتشبار نبايد چال‌هاي خرجگذاري شده را رها نموده و قبل از آتشباري آن‌ها به كار ديگري مشغول شود.
ماده337: كليه چال‌هاي خرجگذاري شده بايد در يك نوبت منفجر شوند.
ماده338: اگر يك يا چند فشنگ چاشني‌گذاري شده مورد استفاده قرار نگيرد، آتشبار موظف است بلافاصله و قبل از آتش كردن چال‌ها، چاشني اين فشنگ‌ها را خارج كرده و آنها را به جايگاه موقت نگهداري مواد منفجره منتقل نمايد.
ماده339: چاشني گذاري در چال‌ها در شرايطي که احتمال رعد و برق وجود دارد ممنوع است.
ماده340: در زمان اتصال چاشني‌ها به همديگر تا شعاع 30 متري از محل، حمل و استفاده از وسايل الکترونيکي و كليه وسايل پخش امواج الكترومغناطيسي مثل گوشي تلفن همراه و بيسيم ممنوع است.
ماده341: براي منفجر كردن مواد منفجره به روش الكتريكي نبايد از سيم‌هاي بدون روپوش استفاده كرد. استفاده از برق شبكه معدن براي انفجار چاشني ممنوع است.
ماده342: شبکه الکتريکي انفجار بايد دو خطه باشد و در محل اتصال، سيم¬ها محکم به يکديگر متصل شوند.
ماده343: سيم¬هاي مدار انفجار تحت هيچ شرايطي نبايد با سيم¬هاي شبکه برق معدن تماس پيداکنند.
ماده344: با همبندکردن اجزاء و اتصالات سيستم هواي فشرده و پيش‌بيني سيستم اتصال به زمين بايد از خطر تجمع الکتريسيته ساکن در زمان خرج‌گذاري نيترات آمونيوم با هواي فشرده پيشگيري کرد.
ح) مقررات ويژه آتشباري در معادن زغال سنگ
ماده345: در معادن داراي گاز زغال يا گرد زغال فقط بايد از مواد منفجره مجاز (ضدگاز زغال) براي آتشباري در جبهه كارهاي زغالدار استفاده شود.
ماده346: قبل از خـرجگذاري آتشبار بايد هواي اطراف جبهه كار را تا شعاع 30 متري آزمايش نمايد تا در صورتي كه ميزان گاز زغال از يك درصد تجاوز كند از خرجگذاري خودداري نموده و مراتب را به سرپرست معدن اطلاع دهد.
ماده347: در معادن داراي گاز زغال يا گرد زغال منحصراً بايد از دستگاه‌هاي آتش¬كن مخصوص اين معادن استفاده شود.
ماده348: در محلي كه آتشباري انجام مي‌شود بايد وسايل اطفاي حريق مناسب موجود باشد.
ماده349: استفاده از هواي فشرده براي تميز كردن چال‌هاي آتشباري ممنوع است.
ماده350: اطراف محل آتشباري بايد با اسپري آب، مرطوب و با پودرسنگ پوشيده شده باشد تا از انفجار گرد زغال جلوگيري شود.
ماده351: استفاده از فتيله¬هاي معمولي و انفجاري در معادني كه در آنها گاز زغال يا گرد زغال وجود دارد، ممنوع است و آتشباري بايد فقط با چاشني الكتريكي ايمن و سيم¬هاي روپوش¬دار صورت گيرد.
ماده352: آتشباري در مواردي که ميزان گاز زغال در محل انفجار بيش از يك درصد باشد يا خطر سرايت انفجار به محل‌هاي متروكه، حفاري¬ها و شكستگي‌هاي گازدار وجود دارد ممنوع است.
ماده353: چال‌ها بايد پس از خرجگذاري با مواد غير قابل اشتعال و غيرسيليسي مسدود شوند