سند ملي زيست فناوري جمهوري اسلامي ايران

مقدمه:
بـاور رايـج در دنيـاي امروز اين است كه زيست فناوري، مهمترين فناوري قرن بيست و يكم بوده و يكي از هفت صنعت كليدي است كه سرنوشت اقتصادي ـ اجتماعي جوامع را در چند دهه آينده رقم مي‎زند.1
واژه زيست فناوري نخستين بار در سال1919 ميلادي توسط كارل‎اري‎كي2 به‎مفهوم كاربرد علوم زيستي و اثر متقابل آنها در فناوري‎هاي ساخـت بشر به‎كار برده‎شـد.
1ـ لسترتارو (مؤلف)، عزيز كياوند (مترجم)، رويارويي بزرگ، نشرديدار، تهران، چاپ چهارم، 1377، ص52
2.Karl Ereky
به‎طور كلي هرگونه فعاليت هوشمندانه بشر در خلق، بهبود و توليد محصولات گوناگون با استفاده از موجودات زنده مخصوصاً از طريق دست‎ورزي ژنتيكي آن‎ها در سطح مولكولي در حيطه زيست فناوري، قرار مي‎گيرد.
كاربردهاي فراوان زيست فناوري آن را به‎عنوان برجسته‎ترين نشانه پيشرفت بشر در قرن حاضر و در كنار فناوري اطلاعات (IT) قرار داده و به يكي از مهم‎ترين ابزارها براي تامين نيازهاي متنوع و گوناگون وي تبديل كرده است.
برخي كاربردهاي سنتي زيست فناوري عبارتند از اصلاح نباتات و دام، تهيه نان، ماست و پنير كه توليد انواع آنتي‎بيوتيك‎ها، انسولين انساني و اينترفرون را نيز شامل مي‎شود. در حال حاضر با پيدايش فناوريDNA نوتركيب، دست‎ورزي ژن‎ها1 و انتقال ژن از يك موجود زنده به ديگري يا به‎عبارت ديگر مهندسي ژنتيك، ظرفيت بهره‎گيري از اين فناوري به نحو فزاينده‎اي افزايش يافته است.
در قرن حاضر با توجه به افزايش بي‎رويه جمعيت و نياز به تامين مواد غذايي، زيست فناوري كشاورزي مورد توجه خاص قرار گرفته است. گياهان زراعي ترنس ژنيك پرمحصول و مقاوم گوناگوني مانند ذرت، برنج، سويا، گوجه‎فرنگي و گندم توليدشده و روشهاي نوين زيست فناوري در افزايش توليد شير و گوشت دام موثر واقع شده‎اند.
تامين سلامت و بهداشت جمعيت بيش از شش ميلياردي ساكنان كره زمين از طريق توليد داروهاي نو تركيب و واكسن‎ها، دستيابي به روش‎هاي كم‎هزينه درمان بيماري‎ها، يافتن درمان بيماري‎هاي صعب‎العلاج و تشخيص سريع‎تر و مؤثرتر بيماري‎هاي گوناگون از جمله بيماريهاي ژنتيكي از قابليت‎هاي زيست فناوري پزشكي مي‎باشد.
رويكرد جديد به محيط زيست و مفهوم « توسعه پايدار» در قرن حاضر، در نظر گرفتن آن به عنوان يك بخش مهم از سرمايه ملي كشورها از مهم‎ترين دغدغه‎هاي بشر در قرن حاضر است.
حذف مؤثر آلاينده‎هاي خطرناك از محيط زيست با استفاده از ارگانسيم‎‎هاي پالايشگر آلودگي و استفاده از فنون حفظ، نگهداري و بهره‎برداري مناسب از ذخاير ژنتيكي ملي از جمله كاربردهاي زيست فناوري در زمينه محيط زيست مي‎باشد.
كاربرد زيست فناوري در صنعت كه منجر به توليد محصولات گوناگون با صرف هزينه و انرژي كمتر، ضايعات اندك و كمترين اثر مخرب برمحيط زيست مي‎شود، موجب آن شده است كه اين فناوري به يكي از پاكترين و در عين‎حال سودآورترين بخش‎هاي صنعت شهرت يابد. زيست‎فناوري همچنين توليد محصولات نويني را كه قبلاً از روشهاي ديگر امكان توليد آن وجود نداشته يا بسيار سخت و دشوار بوده، ممكن ساخته‎ است.
سرمايه‎گذاري و توجه ويژه به زيست‎فناوري نه تنها در كشورهاي توسعه يافته بلكه در تعدادي از كشورهاي در حال توسعه كه اهميت اين تكنولوژي برتر قرن را دريافته‎اند، ديده ‎مي‎شود.
1. Gene Manipulation
هر چند در ايران استفاده از زيست فناوري سنتي در انستيتوپاستور ايران و مؤسسه تحقيقات واكسن و سرم‎سازي رازي داراي سابقه‎اي نزديك به يك قرن مي‎باشد ولي سابقه توجه جدي به زيست‎فناوري نوين با تأسيس پژوهشكده زيست‎فناوري سازمان پژوهشهاي علمي و صنعتي و مركز ملي تحقيقات مهندسي ژنتيك و تكنولوژي زيستي به‎دهه1360 برمي‎گردد. در حال حاضر بيش از1400 نفر محقق (كارشناس ارشد به‎بالا) در زمينه‎هاي مرتبط با زيست‎فناوري در ايران مشغول به‎كار هستند، كه بسيار كمتر از ظرفيت مورد نياز اين فناوري در كشور مي‎باشد. بيش از600 طرح پژوهشي در زمينه زيست‎فناوري در گرايش‎هاي مختلف كشاورزي، علوم پايه، پزشكي، صنعت و محيط‎زيست انجام پذيرفته است. اما به‎دليل ناچيز بودن اعتبارات تخصيصي، نتايج حاصل از تحقيقات داخلي به بازار وارد نشـده اسـت هر چـند كه توليد محصولات زيست‎فناوري سنتي نيز مانند اتانل، مخمر نان، واكسن‎هاي انساني و دامي در كشور كماكان ادامه دارد.
با توجه به شرايط فعلي، به‎نظر مي‎رسد كه وضعيت نامطلوب زيست‎فناوري كشور ناشي از مشكلات و موانع زير ‎باشد:
1ـ فقدان راهبرد و اولويت‎بندي مشخص براي زيست فناوري كشور.
2ـ ضعف ارتباطات لازم بين سازمانها و مراكز تحقيقاتي، دانشگاهها، مراكز علمي كشور و ساير نهادها.
3ـ كمبود امكانات تحقيقاتي با وجود گستردگي و غناي ذخاير ژنتيكي، گونه‎هاي مختلف گياهي و جانوري در نقاط مختلف كشور.
4ـ قديمي و نارسا بودن قوانين و ساز و كارهاي لازم براي ثبت اختراعات و اكتشافات و مالكيت فكري و عدم حمايت و پشتيباني از محققين و دستاوردهاي فكري آنان.
عواملي كه مي‎تواند در توسعه زيست فناوري كشور مؤثر باشد عبارتند از:
1ـ حمايت همه جانبه دولت از زيست فناوري.
2ـ حفظ نيروي انساني متخصص، با عنايت ويژه به‎شخصيت و وضعيت معيشتي آنان.
3ـ سرمايه‎گذاري مناسب ويژه دولت در زيرساخت‎ها.
4ـ اختصاص بودجه مناسب و قابل توجه حداقل در دو برنامه آينده توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي كشور.
5 ـ تشويق و حمايت از سرمايه‎گذاري بخش خصوصي.
6 ـ حمايت از جلب سرمايه‎گذاري خارجي در كشور.
7ـ بهبود و گسترش ارتباطات جهاني.
8 ـ جذب سرمايه و نيروي انساني متخصص از بين ايرانيان مقيم خارج از كشور.
سوابق تدوين سند
( سند ملي زيست فناوري نتيجه تلاش نزديك به200 نفر از متخصصين و مديران مرتبط با موضوع است كه به پيشنهاد و تصويب كميته ملي زيست فناوري در طول دو سال كار مستمر در چارچوب پروژه تدوين استراتژي ملي زيست‎فناوري در مركز ملي تحقيقات مهندسي ژنتيك و تكنولوژي زيستي تهيه و تدوين شده ‎است. اين سند در تاريخ1382/5/8 توسط وزير علوم، تحقيقات و فناوري در هيأت دولت مطرح و مورد بحث و بررسي قرار گرفت. طبق دستور رياست محترم جمهوري اسلامي ايران به‎منظور حصول اطمينان از اعمال نظرات كليه دستگاههاي ذيربط، مجدداً در11 جلسه كاري به‎صورت كارگاههاي يك روزه توسط نمايندگان دستگاههاي زير بازنگري و نهايي شد.
1ـ وزارت علوم، تحقيقات و فناوري.
2ـ وزارت جهاد كشاورزي.
3ـ وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي.
4ـ وزارت دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح.
5 ـ وزارت صنايع و معادن.
6 ـ وزارت اقتصاد و دارائي.
7ـ وزارت بازرگاني.
8 ـ سازمان حفاظت محيط زيست.
9ـ مركز ملي تحقيقات مهندسي ژنتيك و تكنولوژي زيستي.
10ـ مؤسسه تحقيقات واكسن و سرم‎سازي رازي.
11ـ انستيتو پاستور ايران.
12ـ پژوهشكده بيوتكنولوژي كشاورزي.
13ـ انجمن بيوتكنولوژي ايران.
14ـ انجمن ژنتيك ايران.
15ـ نماينده بخش خصوصي.
16ـ نماينده دفتر همكاريهاي فناوري رياست جمهوري.
17ـ متخصصين زيست فناوري.
اين سند پس از بازنگري و تاييد نمايندگان دستگاههاي فوق‎الذكر در تاريخ1383/2/16 به‎تصويب هيأت ‎دولت رسيد.
كليه اسناد و مدارك پشتوانه سند در دبيرخانه كميته ملي زيست‎فناوري وزارت علوم، تحقيقات و فناوري موجود است.
آرمانهاي ملي در به كارگيري زيست فناوري
1ـ ارتقاء سطح علمي و دانش فني زيست‎فناوري كشور و كسب سهم علمي شايسته در عرصه جهاني.
2ـ ارتقاء سهم شايسته زيست‎فناوري در توسعه بخش كشاورزي، محيط‎زيست، بهداشت و درمان، صنعت و معدن.
3ـ كسب مقام پيشتازي در زيست فناوري در سطح منطقه.
4ـ بهبود كمي و كيفي محصولات كشاورزي اعم از گياه، دام، طيور و آبزيان براي رسيدن به‏‎خودكفايي نسبي و تأمين امنيت غذايي كشور با استفاده از زيست فناوري.
5 ـ بكارگيري اصول اخلاقي اسلامي و رعايت حقوق پذيرفته شده بين‎المللي در توسعه زيست فناوري و توجه به ايمني زيستي در كليه مراحل تحقيق، توليد و عرضه محصولات مرتبط با آن.
6 ـ همكاري با جامعه جهاني براي توسعه زيست فناوري در كشور و استفاده صلح‎آميز از اين فناوري نوين و راهبردي روز.
شاخص‎هاي تعيين اهداف زيست فناوري كشور
1ـ امكان‎پذيري دستيابي به‎اهداف در زمان‎هاي تعيين شده.
2ـ وجود نيروي انساني يا امكان آموزش و بكارگيري نيروي انساني مورد نياز.
3ـ وجود ابزار لازم براي انجام تحقيقات و امكان تأمين كمبودها و تجهيز عناصر برنامه.
4ـ كمك به رفع بحران ملي در زمينه امنيت غذايي، بهداشت و محيط زيست.
5 ـ توجيه اقتصادي ايجاد و توسعه زيست فناوري.
6 ـ امكان دسترسي به اطلاعات و فناوري مورد نياز.
7ـ ماهيت راهبردي بودن زيست فناوري.
اهداف كلان
الف ـ اهداف كوتاه مدت (تا پايان سال1385)
1ـ ساماندهي نظام مديريت زيست فناوري كشور.
2ـ بسترسازي و ظرفيت‎سازي براي ايجاد، انتقال و توسعه فرآيندهاي توليد فرآورده‎هاي زيستي.
3ـ بسترسازي و ايجاد زيرساختهاي لازم براي ورود به‎بازارهاي جهاني با اولويت كشورهاي منطقه و كشورهاي اسلامي.
4ـ تكميل پروژه‎هاي نيمه تمام زيست فناوري.
5 ـ استفاده از ظرفيـتهاي موجود براي توسعه شبكه ملي آزمايشگاههاي تحقيقات زيست فناوري.
6 ـ ارتقاي سطح آموزش و پژوهش و تربيت نيروي انساني مورد نياز.
7ـ دستيابي و بكارگيري دانش فناوري زيستي گياهي مورد نيار براي افزايش و بهبود كيفيت توليد محصولات راهبردي (گياهان هدف: گندم، برنج، دانه‎هاي روغني، چغندرقند، گياهان علوفه‎اي دارويي و باغي).
8 ـ دستيابي و بكارگيري فناوري زيستي در زمينه توليد فرآورده‎هاي تشخيصي، پيشگيري و درماني دامي و بهبود كيفيت و كميت غذاي دام از طريق زيست فناوري.
9ـ دستيابي به دانش فني و بكارگيري روشهاي زيست فناوري پزشكي و پزشكي مولكولي در پيشگيري، تشخيص و درمان بيماريها.
10ـ دستيابي به فناوري زيستي توليد فرآورده‎هاي مفيد و مورد نياز و بكارگيري آنها در پيشگيري، تشخيص و درمان بيماريها.
11ـ دستيابي به استانداردهاي جهاني در زمينه تضمين كيفيت فرآورده‎هاي زيست فناوري.
12ـ استفاده از زيست فناوري براي حفظ تنوع زيستي و ذخاير ژنتيكي.
13ـ استفاده از زيست فناوري براي پاكسازي محيط زيست.
14ـ زمينه سازي براي توسعه زيست فناوري در بخش صنعت معدن و انرژي.
15ـ ايـجـاد زمـينـه‎هـاي لازم بـراي مـشـاركـت مـحـققـيـن زيـسـت ‎فـنـاوري و سرمايه‎گذاران بخش خصوصي در توسعه شركتهاي تحقيقاتي و توليدي زيست فناوري.
16ـ دستيابي به دانش ارزيابي و مديريت خطرات زيست فناوري.
ب ـ اهداف ميان مدت ( تا پايان برنامه چهارم توسعه)
1ـ صدور 30 درصد از فرآورده‎ها و خدمات زيست‎فناوري توليد شده در كشور.
2ـ افزايش سهم توليدات زيست فناوري از كل توليد ناخالص ملي كشور به‎ميزان دو برابر اين سهم در سال1382.
3ـ افزايش نسبت نيروهاي انساني فعال در زيست‎فناوري به كل جمعيت كشور، از20 نفر در ميليون، به50 نفر در ميليون.
4ـ افزايش تعداد بنگاههاي خصوصي و تعاوني زيست‎فناوري كشور به تعداد حداقل 200بنگاه با اشتغالزايي مستقيم 7000 نفر نيروي تخصصي.
5 ـ دستيابي و بكارگيري فناوري زيستي براي پيشگيري و درمان ژنتيكي بيماريها با استفاده از فرآورده‎ها و روشهاي زيست فناوري ( بيماريهاي هدف: سرطان، ديابت و بيماريهاي وراثتي).
6 ـ دستيابي و بكارگيري فناوري زيستي در زمينه گياهان هدف در برنامه كوتاه مدت و گياهان داروئي و كشت و كار حداقل 3 گياه تراريخته در كشور به مساحت حداقل نيم درصد سطح زير كشت اين قبيل گياهان در جهان.
7ـ دستيابي و بكارگيري فناوري زيستي براي توليد فرآورده‎هاي غذايي، بهداشتي، صنعتي، معدني و انرژي مرتبط با زيست‎ فناوري به ميزان ده درصد توليد كل اين فرآورده‎ها.
8 ـ دستيابي به دانش فني توليد حيوانات تراريخته.
9ـ رشد دو برابر استفاده از زيست فناوري در جهت حفظ تنوع زيستي و ذخاير ژنتيكي.
10ـ رشد سه برابر در استفاده از زيست فناوري براي حفظ، ارتقاء و پاكسازي محيط‎زيست در راستاي توسعه پايدار كشور.
11ـ تكميل، ساماندهي و شبكه‎سازي بانكهاي: ژن گياهي ملي، ميكروارگانيسمي، تنوع زيستي، ژن انساني و ناقلين و ثبت و كاتالوگ كردن حداقل 5 درصد از نمونه‎هاي هريك از بانكها با استفاده از روشهاي مولكولي.
ج ـ اهداف بلند مدت (تا پايان برنامه پنجم توسعه)
1ـ ارتقاء سهم بازار خدمات و فرآورده‎هاي زيستي به ميزان 50% محقق در برنامه ميان مدت.
2ـ افزايش سهم بازاريافته‎هاي جديد خدمات و فرآورده‎هاي زيستي محقق در برنامه ميان مدت به ميزان 20%.
3ـ افزايش توليد فرآورده‎هاي زيستي كشور به ميزان دو برابر هدف كمي محقق در برنامه ميان مدت.
4ـ تربيت نيروي انساني و افزايش نيروي انساني مورد نياز رشته‎هاي مختلف زيست‎فناوري به نسبت دويست در ميليون تا پايان برنامه.
5 ـ ايجاد زمينه‎هاي لازم براي گسترش فعاليت شركتهاي خصوصي و تعاوني زيست‎فناوري به تعداد حداقل 300 واحد تا پايان برنامه.
6 ـ توسعه فعاليتهاي پژوهشي، توليدي و كاربردي زيست فناوري در ارائه خدمات و توليد فرآورده‎هاي حوزه پزشكي و كشاورزي.
7ـ دستيابي و بكارگيري دانش زيست فناوري براي توليد فرآورده‎هاي صنعتي، غذايي، معدني و انرژي مرتبط با زيست‎فناوري به ميزان 20% توليد كل اين فرآورده‎ها.
8 ـ بكارگيري نتايج محقق در حوزه «حفظ، ارتقاء و پاكسازي محيط‎زيست» در برنامه ميان مدت.
9ـ بكارگيري نتايج محقق در حوزه «حفظ تنوع ‎زيستي و ذخاير ژنتيكي» در برنامه ميان مدت.
سياست‎هاي ملي توسعه زيست فناوري
1ـ سياست‎هاي زيست فناوري در بعد سياسي و مديريتي
1ـ1ـ با توجه به ابعاد ملي زيست‎فناوري بايد فعاليت‎هاي مربوط به آن بطور فرابخشي مديريت و هماهنگ شود.
1ـ2ـ توسعه زيست‎فناوري بايد در جهت ارتقاء اقتدار ملي بوده و در تدوين برنامه‎هاي توسعه‎اي كشور لحاظ گردد و همراه با ايجاد و گسترش زيرساخت‎هاي موردنياز اين حوزه باشد.
1ـ3ـ توسعه زيست‎فناوري بايد همراه با گسترش همكاريهاي علمي و فناوري در سطح ملي، منطقه‎اي و بين‎المللي باشد.
1ـ4ـ با توجه به سرعت رشد زيست‎فناوري بايد تسهيلات ويژه مقرراتي در جابجايي نيروهاي متخصص اعم از داخلي و خارجي لحاظ گردد.
2ـ سياست‎هاي زيست فناوري در بعد اقتصادي
2ـ1ـ توسعه زيست‎فناوري بايد در جهت تأمين نيازهاي راهبردي كشور (در امنيت غذايي و سلامت جامعه و محيط‎زيست) باشد.
2ـ2ـ توسعه زيست‎فناوري بايد در راستاي ارتقاء توان رقابتي توليدات كشور باشد بطوريكه توليد و صادرات محصولات و خدمات زيست‎فناوري را افزايش دهد.
2ـ3ـ توسعه زيست‎فناوري بايد همراه با حمايت و تشويق دولت از سرمايه‎گذاري و مشاركت بخش خصوصي و تعاوني‎ها باشد.
2ـ4ـ توسعه زيست‎فناوري بايد همراه با حمايت دولت از مشاركت و سرمايه‎گذاري خارجي باشد.
2 ـ 5 ـ توسعه زيست‎فناوري بايد همراه با ايجاد دانش فني در داخل و دستيابي كشور به دانش فني از منابع خارجي باشد.
2ـ6 ـ توسعه زيست فناوري بايد در جهت بهره‎برداري بهينه از ذخاير ژنتيكي باشد.
3ـ سياست‎هاي زيست فناوري در بعد زيست‎محيطي
3ـ1ـ توسعه زيست فناوري نبايد مغاير با قوانين زيست‎محيطي كشور باشد.
3ـ2ـ توسعه زيست فناوري در كشور بايد در جهت حفاظت از ذخاير ژنتيكي باشد.
3ـ3ـ توسعه زيست فناوري بايد توأم با رعايت اصول ايمني زيستي در چارچوب پروتكل‎هاي جهاني مورد قبول كشور باشد.
4ـ سياست‎هاي زيست فناوري در بعد اجتماعي
4ـ1ـ بايد نيروي انساني متخصص كشور به عنوان مهمترين ركن رشد و گسترش زيست‎فناوري در كشور مورد توجه و حمايت همه جانبه مادي و معنوي قرار گيرد.
4ـ2ـ توسعه زيست فناوري بايد همراه با ارتقاي سطح آگاهي عمومي از اين فناوري باشد.
4ـ3ـ توسعه زيست فناوري بايد توأم با رعايت اصول اخلاقي، حقوقي و مقررات كشوري باشد.
4ـ4ـ توسعه زيست فناوري بايد همراه با حمايت از گسترش نقش نهادهاي غيردولتي باشد.
4 ـ 5 ـ توسعه زيست فناوري بايد همراه با رشد علمي ـ تخصصي و ارتقا مهارت‎هاي نيروي انساني باشد.
4ـ6 ـ توسعه زيست فناوري نبايد سلامت انسان را به مخاطره بياندازد.
4ـ7ـ توسعه زيست فناوري بايد در جهت ارتقاي سطح سلامت جامعه باشد.
4ـ 8 ـ توسعه زيست فناوري بايد در جهت تأمين امنيت غذايي كشور باشد.
4ـ 9ـ توسعه زيست فناوري بايد موجب رشد اشتغالزايي در جامعه گردد.
راهبرد ملي توسعه زيست فناوري
با توجه به قابليتهاي موجود در كشور و فاصله رو به رشد زيست فناوري كشور با دنيا و به منظور توسعه متوازن زيست‎فناوري و براي نيل به اهداف تعيين شد در اين سند، راهبرد پيشنهادي، « راهبرد جهشي» انتخاب گرديده ‎است.
در اين راهبرد، سعي خواهدشد با استفاده صحيح از منابع، اولويت بندي صحيح در حوزه‎هاي مختلف زيست‎فناوري و پيش‎بيني سازوكارهاي لازم براي نظارت بر روند اجراء بتوان در پايان هر كدام از برنامه‎هاي كوتاه مدت، ميان مدت و بلند مدت، به اهداف تعيين شده دست يافت.
( راهبردهاي ساماندهي نظام مديريت زيست فناوري:
ـ سازماندهي و هماهنگي فعاليتهاي زيست فناوري كشور، از طريق نظام فرابخشي مديريت زيست فناوري، كه در آن ساختارهاي « سياستگذاري و برنامه‎ريزي»، « پشتيباني و اجرا»، نظارت و ارزشيابي لحاظ گردد.
ـ ايجاد و حمايت از واحدهاي مطالعات (ارزيابي، رديابي، پيش‎بيني و آينده‎نگري) زيست‎فناوري با مجوز مراجع ذيصلاح.
ـ شايسته سالاري در امور سياستگذاري و برنامه‎ريزي، مديريت اجراء، نظارت و ارزشيابي با تأكيد بر سيستم انتخابي.
ـ در طول اجراي اين برنامه كليه سازمانهاي مرتبط با زيست‎فناوري ضمن حفظ روابط سازماني و استقلال داخلي خود ملزم به هماهنگي با برنامه مندرج در اين سند مي‎باشند.
(راهبردهاي تأمين نيروي انساني
ـ تدوين برنامه جامع آموزشي زيست‎فناوري كشور.
ـ تسهيل و حمايت از ارائه دوره‎هاي آموزشي زيست فناوري در قالب مراكز آموزشي خصوصي.
ـ بهره‌‎گيري از ظرفيت مراكز پژوهشي در تربيت نيروي انساني.
ـ برگزاري دوره‎هـاي مشـترك آموزشـي بيـن مـراكز علمي داخـلي و خارجي و هدفمندكردن اعزام دانشجو به خارج از طريق تخصيص سهميه متناسب به هر دستگاه.
ـ ايجاد تسهيلات ويژه براي رفت و آمدهاي علمي اساتيد و متخصصان داخلي و خارجي.
ـ استفاده‎ از اساتيد خارجي و ايراني مقيم خارج به منظور جبران كمبود تعداد اساتيد داخلي.
ـ برگزاري دوره‎هاي كوتاه مدت و ضمن خدمت، جهت تربيت نيروهاي تخصصي و تكنسين ماهر از بين دانش آموختگان.
ـ تقويت مراكز آموزشي ارائه دهنده دوره‎اي آموزش زيست‎فناوري و پشتيباني از راه‎اندازي و توسعه دوره‎هاي آموزشي موردنياز در اين مراكز.
ـ استفاده از فرصتهاي آموزشي در حين اجراي پروژه‎هاي انتقال فناوري و خريد تجهيزات از خارج از كشور.
ـ تسهيل در تكميل هرم نيروهاي انساني موردنياز مراكز پژوهشي زيست‎فناوري از طريق اصلاح ساختار تشكيلاتي اين مراكز و ساماندهي نيروي انساني.
ـ استفاده از امكانات و مشاركت بخشهاي توليدي و تجاري در ارائه دوره‎هاي آموزشي زيست‎فناوري.
ـ تسهيل در تكميل هرم نيروي انساني موردنياز مراكز پژوهشي زيست‎فناوري از طريق اصلاح ساختار تشكيلاتي اين مراكز و ساماندهي نيروي انساني.
( راهبردهاي توسعه زيرساختها و پشتيباني
ـ وضع قوانين مالكيت فكري متناسب با زيست‎فناوري و ايجاد سازوكارهاي تخصصي لازم جهت پشتيباني حقوقي و قضايي موردنياز در توسعه زيست‎فناوري.
ـ ساماندهي و يا ايجاد مراجع ملي غير ذينفع جهت تأييد كيفيت محصولات و فرآيندهاي توليد زيست‎فناوري.
ـ زمينه‎سازي براي مشاركت فعال تشكل‎هاي غيردولتي در سياست‎سازي و نظارت بر اجراي سياستها.
ـ ايجاد شبكه ملي اطلاعات زيست فناوري كشور.
ـ ارتقاي آگاهي همگاني و گسترش پذيرش عمومي زيست فناوري از طريق رسانه‎هاي عمومي و نهادهاي غيردولتي.
ـ تدوين استانداردهاي ملي براي محصولات زيست‎فناوري.
ـ تدوين اصول اخلاقي زيست‎فناوري توسط كميته ملي اخلاق زيستي.
ـ تسريع در تدوين مقررات ايمني زيستي و ايجاد زمينه‎هاي لازم براي اجراي آن.
ـ تسهيل امور مربوط به صادرات و واردات محصولات، مواد اوليه و تجهيزات زيست‎فناوري از طريق درج مقررات مناسب در آئين‎نامه اجرائي صادرات و واردات كشور.
ـ حمايت از عضويت مراكز زيست‎فناوري در سازمانهاي منطقه‎اي و بين‎المللي.
ـ حمايت از ايجاد بنگاههاي بازاريابي خصوصي.
ـ ايجاد بخش زيست‎فناوري در مؤسسات دولتي خدمات بازاريابي.
ـ حمايت از ايجاد نظام سرمايه‎گذاري ريسك‎پذير در زيست‎فناوري.
ـ تشكيل صندوق حمايت از توسعه زيست‎فناوري.
ـ حمايت از ايجاد شركتهاي سرمايه‎گذاري در زيست‎فناوري.
ـ شناسائي و استفاده از ظرفيتهاي موجود آزمايشگاهي زيست‎فناوري كشور، رفع خلاء هاي موجود و شبكه‏‎سازي آزمايشگاههاي زيست‎فناوري و ايمني زيستي.
ـ تكميل ضربتي پروژه‎هاي نيمه تمام تعريف شده در اهداف اين سند از طريق اختصاص منابع به صورت پروژه‎اي و خارج از اعتبارات دستگاه مجري.
ـ تعيين و تقويت مراكز فعال مرجع و مراكز برگزيده زيست‎فناوري كشوري.
(راهبردهاي دستيابي به فناوريهاي زيستي
ـ تدوين برنامه جوامع دستيابي به فناوريهاي زيستي و تعيين اولويت و مزيت‎يابي براي فناوريهايي كه بايد از طريق توليد درونزا ايجاد شوند و يا فناوريهايي كه بايستي با يادگيري و انتقال از خارج به آنها دست يافت.
ـ تقويت بخش پژوهش به منظور ايجاد و توسعه فناوري‎هاي زيستي از طريق:
1ـ تخصيص بودجه و ارائه تسهيلات در راستاي اولويت‎هاي تدوين شده توسط كميته ملي زيست‎فناوري در حوزه‎هاي تخصصي مربوطه.
2ـ اعمال اصلاحات ساختاري لازم در مؤسسات پژوهشي زيست‎فناوري به نحوي كه امكان انطباق با فعاليتهاي پويا را داشته‎باشند و لحاظ نمودن اين اصل در ايجاد مؤسسات پژوهشي جديد.
3ـ گسترش فرهنگ و ايجاد بسترهاي تحقيقات گروهي و شبكه‎اي و حمايت از فعاليتهاي پژوهشي بين سازماني، بين بخشي، منطقه‎اي و بين‎المللي از طريق تدوين آئين‎‎نامه‎هاي لازم، ارائه تسهيلات ويژه و تشويق‎هاي مادي و معنوي در اين مقوله.
4ـ تعيين قطب‎هاي تحقيقات زيست‎فناوري در هر حوزه تخصصي و اولويت دادن براي جذب نيروي متخصص و امكانات به اين مركز.
5 ـ تدوين شيوه‎ نامه‎هاي داوري و تصويب طرحهاي پژوهشي زيست‎فناوري و تعيين سازوكار نظارتي غيرذينفع به منظور افزايش ثمردهي طرحهاي پژوهشي زيست‎فناوري.
( ساماندهي انتقال فناوري از خارج كشور و هدفمند نمودن آن از طريق:
1ـ تدوين مقررات و سازوكار لازم در بازديدهاي علمي خارجي و جلسات مذاكره با بنگاههاي خارجي.
2ـ ايجاد بانك اطلاعات منابع و فرصتهاي انتقال و يادگيري زيست فناوري از خارج و ارائه خدمات مشاوره‎اي و حقوقي انتقال فناوري به بخش‎‏ها.
3ـ تسهيل سرمايه‎گذاري مشترك بنگاههاي زيست‎فناوري داخلي و خارجي جهت دستيابي به فناوري زيستي پيشرفته جهاني.
4ـ تسهيلات ويژه جهت جابجايي و استخدام متخصصان خارجي صاحب فناوري زيستي در مواقعي كه فرصتهاي ويژه‎اي در اين راستا به وجود مي‎آيد.
5 ـ تعيين سازوكار مشاركت دانشگاهها و مؤسسات پژوهشي در پروژه‎هاي انتقال فناوري در راستاي موفقيت در انتقال واقعي دانش فني.
6 ـ حمايت از حضور در نمايشگاهها و كنفرانسهاي منطقه‎اي و بين‎المللي زيست‎فناوري.
7ـ استفاده از فرصت اعزام دانشجو به خارج و دوره‎هاي مشترك آموزش مراكز علمي داخل و خارج در راستاي انتقال دانش فني.
( راهبردهاي صنعتي و توليدي
ـ حمايت از پارك‎ها و مراكز رشد زيست‎فناوري.
ـ تدوين مكانيسم‎هاي انتقال فناوري زيستي از مراكز پژوهشي به مراكز بهره‎بردار.
ـ حمايت از ايجاد شركتهاي خدمات مهندسي و مشاوره زيست‎فناوري در بخش خصوصي.
( راهبردهاي تقويت بخش خصوصي و تجارت و بازار
ـ ايجاد مناطق آزاد توسعه زيست‎فناوري به منظور افزايش امكان توليد و صادرات محصولات زيست‎فناوري.
ـ زمينه‎سازي براي استفاده از ظرفيت‎هاي موجود در داخل و كشورهاي منطقه براي گسترش بازار محصولات زيست‎فناوري.
ـ حضـور فـعال مؤثر در نمايشگاهها و همايشهاي منطقه‎اي و بين‎المللي به منظور گسترش بازار محصولات زيست‎فناوري.
ـ ايجاد سازوكارهاي مؤثر براي جذب سرمايه‎گذاريهاي خارجي.