وزارت آموزش و پرورش ـ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي
وزارت علوم، تحقيقات و فناوري
سازمان صدا و سيما ـ سازمان اوقاف و امور خيريه
سازمان تبليغات اسلامي
ستاد کل نيروهاي مسلح کشور
دستگاههاي دولتي، عمومي و نهادهاي مردمي کشور
احتراماً به پيوست «طرح ملي حفظ قرآن کريم» که در جلسه بيست و پنجم و بيست و نهم مورخ 2/12/1393 و 15/12/1394 شوراي توسعه فرهنگ قرآني به تصويب رسيده است جهت اجرا ابلاغ ميگردد.
دبير شوراي عالي انقلاب فرهنگي و رئيس شوراي توسعه فرهنگ قرآني
محمدرضا مخبر دزفولي
مصوب جلسات بيست و پنجم و بيست و نهم مورخ 2/12/1393 و 15/12/1394 شوراي توسعه فرهنگ قرآني
تاريخ ابلاغ: - شماره ابلاغ:
در اجراي مواد 1 و 2 و بندهاي چهار و شش ماده 4 منشور توسعه فرهنگ قرآني، در جلسه بيست و پنجم و بيست و نهم مورخ 2/12/1393 و 15/12/1394 شوراي توسعه فرهنگ قرآني «طرح ملي حفظ قرآن کريم» به شرح ذيل به تصويب رسيد:
بسم الله الرحمن الرحيم
يکي از چيزهايي که ميتواند تدبر در قرآن را به ما ارزاني بدارد، حفظ قرآن است.
ما حافظ قرآن کم داريم. من قبلاً گفتم که در کشور ما حداقل بايد يک ميليون نفر حافظ قرآن باشند ـ حالا يک ميليون که عدد کمي است نسبت به اين جمعيتي که ما داريم- اما حالا چون دوستان الحمدللَّه يک مقدماتي فراهم کردهاند، کارهايي را مشغول شدهاند و دارند برنامههايي را فراهم ميكنند براي اينكه انشاءالله حفظ راه بيفتد، ما هم اميدمان بيشتر شده و به جاي يك ميليون، ميگوييم:
ان شاء الله ما بايد ده ميليون حافظ داشته باشيم.
رهبر معظم انقلاب 11/5/1390
مقدمه
تحقق آرمانهاي نظام مقدس جمهوري اسلامي ايران در گرو فراگير شدن فرهنگ قرآني در سطوح مختلف نظام و جامعه اسلامي است. توسعه اين فرهنگ به معناي تعميم و تعميق ايمان، شناخت و ارتباط و انس با قرآن و عمل به آموزههاي قرآن توسط آحاد جامعه و مسئولان نظام است. اين مهم مستلزم تعليم قرآن به همه افراد جامعه است و ترويج فرهنگ حفظ قرآن و افزايش تعداد حافظان کلام وحي در کشور يکي از مهمترين راهبردها در اين تعليم است. توجه به شيوه تعليم در سيره و تذکر مقام معظم رهبري (مدظله) نسبت به اهميت حفظ قرآن و کمبود جدي حافظان قرآن در جامعه اسلامي ايران و تصريح ايشان بر ضرورت وجود حداقل ده ميليون نفر حافظ قرآن در کشور ميتواند اهميت توجه به اين راهبرد را گوشزد کند. دستيابي به اين هدف نيازمند همت و اراده ملي و برنامهريزي صحيح است. طرح ملي حفظ قرآن، اصول، رويکردها، راهبردها و اقدامات لازم براي تحقق مطالبه مقام معظم رهبري مبني بر تربيت 10 ميليون حافظ قرآن در کشور را تبيين نموده است. اين طرح ملي با نگاه سلسله مراتبي ذيل سند راهبردي توسعه آموزش عمومي قرآن موضوع ماده 4 قانون برنامه پنجم جمهوري اسلامي ايران تعريف ميشود؛ اگر چه اين طرح ارتباط وثيقي با حوزههاي تبليغ و ترويج، و پژوهش و آموزش عالي و مديريت کلان توسعه فرهنگ قرآني دارد.
تعاريف
حفظ قرآن: به ياد سپاري آيات قرآن و نگاهداشت و جلوگيري از فراموشي آياتي که در فرآيند تعلّم به حافظه سپرده شده است.
حافظ قرآن: فردي که توانايي دارد همه يا بخش قابل توجهي از آيات قرآن را به صورت صحيح و روان با تلفظ عربي حروف و حرکات در حد تمايز همراه با درک معناي ظاهري آيات از بر بخواند.
چشمانداز
در افق 1414، حفظ قرآن كريم، امري فراگير بين تمامي اقشار جامعه اسلامي ايران خواهد بود؛ به گونهاي كه تعداد حافظان قرآن کريم در کشور به 10 ميليون نفر خواهد رسيد. برنامههاي آموزشي و محافل حفظ در سراسر كشور برپا شده و استفاده از آيات قرآن کريم در گفتگوها و تعاملات روزمره عموم و فرهيختگان رايج خواهد شد.
اصول و رويکردهاي اساسي
1. هدف از حفظ قرآن، افزايش «ايمان»، «شناخت»، «انس» و «عمل» به قرآن است. حفظ راهي براي قرائت مستمر و عمل به آيات قرآن است. لذا ضرورت دارد در برنامههاي تربيت حافظ، به فهم قرآن کريم توجه ويژه شود.
2. لازم است تا پايان سند چشمانداز در 1404 كليه ظرفيتها براي ترويج و فرهنگسازي حفظ قرآن به كار گرفته شود و سامانهها و سازوكارهاي اجراي طرح ملي، مستقر و حدود يكسوم از چشمانداز طرح (5/3 ميليون حافظ كل قرآن) محقق شود.
3. تربيت حافظان مبلّغ و حرفهاي قرآن براي حضور و ارائه برنامه در محافل تبليغي ترويجي داخلي و بينالمللي امري لازم است اما در اين طرح منظور از 10 ميليون حافظ قرآن چنين سطحي از تسلّط بر حفظ نيست.
4. نيل به 10 ميليون حافظ قرآن، بدون ايجاد تحول اساسي در سبک زندگي فردي و اجتماعي و رويکردهاي مديريتي ممکن نيست. ابعاد اين تحول در نوع نگاه به قرآن، چگونگي نقشآفريني اجتماعي و مرجعيت قرآن در زندگي از اهميت بيشتري برخوردار است.
5. برنامهها و روشهاي ترويج و آموزش حفظ قرآن بر اساس تفاوت در ظرفيت و امکانات افراد اجتماع، ميبايست از کثرت و تنوع برخوردار باشد بنابراين لازم است راهبردها و اقدامات اختصاصي براي گروههاي مختلف لحاظ شود.
6. قدم نخست در حفظ قرآن، اعتقاد و باور به اهميت و انگيزه براي حفظ است. لذا در فعاليتهاي اجرايي بايد به ترويج جايگاه و انگيزهسازي براي حفظ توجه ويژه شود.
7. گرچه بکارگيري انگيزانندههاي مادي براي آغاز حفظ قرآن و استقامت در آن مناسب است امّا برنامهريزيها بايد به گونهاي باشد که اين انگيزانندهها بر انگيزههاي معنوي و قصد قربت افراد غلبه نيابد و در نگاه ساير اقشار شائبه غلبه انگيزههاي مادي بر انگيزههاي معنوي را ايجاد نکند.
8. در واگذاري مسئوليتهاي آموزشي و فرهنگي نظام اسلامي مراتب حفظ قرآن به عنوان يکي از اولويتهاي مهم تلقي شده و احراز آن در فرآيندهاي ارزشيابي و انتصاب مدنظر قرار گيرد. در مورد ساير مسئوليتها نيز اين عامل به عنوان يکي از ارزشها در نظر گرفته شود.
9. در برنامهريزي و فضاسازي براي رواج حفظ علاوه بر پرهيز از اجبار و اکراه بايد بهگونهاي عمل کرد که افراد در عين آزادي و اختيار نسبت به حفظ قرآن انگيزه پيدا کنند.
10. حفظ قرآن بايد به يک موضوع فرهنگي رايج در جامعه تبديل شود و منحصر در مراکز، رشتهها و گروههاي خاصي نباشد.
11. براي ترويج و توسعه پايدار حفظ قرآن در جامعه بايد به نيروهاي مردمي و اجتماعي متکي بود و نقش حاکميت در مقام سياستگذاري و حمايت با پرهيز از تصديگري (غير از نظام رسمي آموزش عمومي و عالي) و ايجاد ساختارهاي جديد باشد.
12. حافظ قرآن بايد به اخلاق قرآني آراسته و دور از آفتهاي تکبر و تفاخر باشد. لذا در برنامهريزيها علاوه بر توجه به آداب حفظ و رشد اخلاقي حفاظ بايد در حمايتها، چهرهسازيها و تعاملات اجتماعي به اين آسيبها توجه داشت.
راهبردهاي كلان
1. ترويج و گسترش حفظ در خانوادهها
2. ترويج و گسترش حفظ قرآن در مدارس و مراكز وابسته به آموزش و پرورش
3. ترويج و گسترش حفظ قرآن در مراکز آموزش عالي حوزوي و دانشگاهي
4. ترويج و گسترش حفظ قرآن در نهادها و دستگاههاي دولتي و عمومي
5. ترويج و گسترش حفظ قرآن در بخش خصوصي و مجموعهها و مؤسسات مردم نهاد و گروههاي اجتماعي
6. توسعه محصولات و خدمات آموزشي فرهنگي مرتبط با حفظ قرآن
7. تبليغ و ترويج حفظ در فضاهاي اجتماعي و رسانهاي مختلف
8. طراحي و ايجاد ساز و كارها و ساختارهاي پشتيبان اجراي طرح ملي حفظ
راهبردهاي ملي
1. فراهم کردن زمينه و فرصت لازم براي والدين به ويژه مادران و زنان خانهدار جهت حفظ قرآن کريم
2. تشويق و زمينهسازي براي آشنايي کودکان زير هفت سال با قرآن و شروع حفظ از اين سنين
3. هدايت مدارس به ويژه مدارس ابتدايي براي برگزاري دورهها و کلاسهاي حفظ قرآن
4. تربيت معلم و مربي حفظ قرآن و ايجاد تسهيلات و ساز و کارهاي لازم براي حضور حافظان قرآن در مديريت مدارس و تدريس با تمرکز بر مراکز پيشدبستاني و دبستان
5. توسعه برنامهها، مسابقات و رويدادهاي مرتبط با حفظ قرآن در آموزش و پرورش
6. توسعه پژوهش در حوزه حفظ قرآن و تربيت حافظ
7. ارتقاي جايگاه حفظ و حافظان قرآن در فرايندهاي آموزشي، ارزيابي و ارتقاء اساتيد و دانشجويان در دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي
8. ترويج حفظ قرآن در حوزههاي علميه از طريق افزايش سهم محتواي مبتني بر حفظ قرآن و تعيين مشوقهايي براي طلاب حافظ
9. تشويق کارمندان دستگاهها و نهادهاي کشوري و لشکري به حفظ قرآن از طريق تعيين امتيازات و تشويقهاي مادي و معنوي
10. استفاده از فرصت خدمت مقدس سربازي براي ترويج و گسترش حفظ قرآن
11. توسعه مؤسسات مردمي و خصوصي فعال در حفظ قرآن از طريق تعيين تسهيلات و مشوقهاي تشکيل و اداره آنها
12. ترويج و گسترش جلسات حفظ قرآن مردمي و هدايت جلسات و هيئات مختلف به سمت حفظ قرآن
13. ترغيب شرکتها و مؤسسات خصوصي و مردمي غيرقرآني به حفظ و استفاده از حافظان قرآن
14. طراحي ساز و كارهايي جهت ارتقاي جايگاه اجتماعي و تكريم حافظان قرآن در جامعه
15. حمايت از توليد محصولات محتوايي مورد استفاده در آموزش حفظ قرآن كريم
16. زمينهسازي براي گسترش محصولات نرمافزاري و سختافزاري با كيفيت در حوزه حفظ قرآن
17. ترويج و توسعه محتوا و خدمات مرتبط با حفظ قرآن در فضاي مجازي
18. توليد برنامههاي راديويي و تلويزيوني براي ترويج حفظ قرآن و تبيين جايگاه آن
19. تبليغ و ترويج اهميت و اثرات حفظ قرآن در تبليغات محيطي و شهري
20. تكريم حافظان قرآن و الگوسازي ايشان براي اقشار مختلف جامعه
21. فراهم كردن زمينه آموزش عمومي حفظ با استفاده از ظرفيت صدا و سيما
22. فراهم كردن امكان تبليغ ارزانقيمت مؤسسات، محصولات و خدمات مرتبط با حفظ قرآن در رسانههاي مختلف
23. استفاده از ظرفيت گروهها و تشکلهاي مذهبي براي تبليغ و ترويج حفظ قرآن کريم
24. ارزيابي مستمر و دقيق حافظان و مؤسسات حفظ از طريق طراحي و ايجاد ساختارها و ساز و كارهاي ارزشيابي مناسب
25. ساماندهي اطلاعات و محتواي موجود در حوزه حفظ قرآن در كشور از طريق ايجاد پايگاههاي داده و ساختارهاي اطلاعاتي مورد نياز براي توسعه و ترويج حفظ قرآن
26. طراحي و ايجاد سامانهها و ساز و كارهاي برنامهريزي و بودجهريزي هماهنگ و يكپارچه جهت اجرايي شدن طرح ملي
چارچوب نهادي و اجرايي
الف. سياستگذاري و نظارت راهبردي
سياستگذاري، نظارت راهبردي و روزآمد سازي طرح ملي حفظ بر عهده شوراي توسعه فرهنگ قرآني است.
ب. برنامهريزي، هماهنگي، نظارت و ارزيابي اجراي طرح ملي حفظ قرآن کريم
به منظور برنامهريزي، هماهنگي، نظارت و ارزيابي بر اجراي طرح ملي حفظ قرآن کريم، ستاد راهبري طرح ملي حفظ قرآن کريم تحت نظر شوراي توسعه فرهنگ قرآني تشكيل ميشود.
ج.فرهنگسازي و اجرا
وزارت آموزش و پرورش، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، سازمان صدا و سيما، سازمان تبليغات اسلامي، وزارت علوم، تحقيقات و فناوري و ساير وزارتخانهها، نهادها و دستگاههاي اجرايي، تبليغي و فرهنگي کشور، در فرايند اجرايي کردن و فرهنگسازي طرح ملي با ستاد راهبري طرح ملي حفظ قرآن کريم همکاري ميکنند. تمامي دستگاههاي اجرايي موظفند در چارچوب اين طرح، برنامههاي خود را جهت بررسي و يكپارچهسازي و تصويب به ستاد ارسال نمايند و در دورههاي زماني معين، نتايج حاصل از اجراي برنامهها را به ستاد گزارش دهند.
د. الزامات اجرايي
شوراي توسعه فرهنگ قرآني موظف است ظرف مدت حداکثر سه ماه ستاد راهبري طرح ملي حفظ قرآن کريم را با محوريت وظايف ذيل تشكيل دهد:
1. هماهنگي و هدايت تعاملات و ارتباطات دستگاههاي مختلف و اجزاي مختلف جامعه در راستاي تحقق چشمانداز طرح ملي
2. تشكيل كميتهها و كارگروههاي تخصصي متشكل از دستگاههاي مسئول و مؤسسات فعال در زمينه حفظ براي برنامهريزي و هماهنگي اقدامات و فعاليتها
3. تدوين اهداف بخشي و زماني متناسب با بخشهاي مختلف جامعه و تعيين شاخصهاي ارزيابي
4. تدوين اقدامات و تهيه شناسنامه اقدامات (شامل اهداف، سياستها و الزامات اجرايي، شاخصهاي عملكردي، تقسيم وظايف كلان، بودجه) و برنامه اجرايي سالانه متناسب با آن
5. ارزيابي مستمر و به روز رساني دورهاي طرح ملي با توجه به شرايط و نتايج حاصل از اجراي آن در راستاي تحقق چشمانداز تعيينشده و ارائه گزارش سالانه به شوراي توسعه فرهنگ قرآني
6. تأمين منابع مالي مورد نياز براي اجراي طرح از طريق بودجه سنواتي و بودجههاي قرآني و فرهنگي دستگاههاي مختلف و طراحي ساز و كارهاي تشويقي جهت جلب مشاركتهاي مردمي و بخش خصوصي
تبصره ـ ترکيب ستاد راهبري و تشکيلات آن در مجمع مشورتي شوراي توسعه فرهنگ قرآني به تصويب ميرسد.