مقدمه:
كنفرانس عمومي سازمان آموزشي، علمي و فرهنگي ملل متحد (يونسكو) كه سي و يكمين اجلاس خود را از روز 15 اكتبر تا 3 نوامبر سال 2001 ميلادي (23 مهر تا 12 آبان 1380هجري شمسي) در شهر پاريس برگزار كرد؛ با تأييد اهميت ميراث فرهنگي زيرآب، به عنوان بخش جداييناپذير از ميراث فرهنگي بشري و عاملي فوقالعاده مهم در تاريخ آدميان، ملتها و در روابطشان با يكديگر در زمينه ميراث مشترك خود؛ با درك اهميت حفظ و نگهداري ميراث فرهنگي زيرآب و مسؤوليتي كه در اين مورد بر عهده تمامي دولتها است؛ با توجه به علاقه روزافزون جامعه به ميراث فرهنگي زيرآب و ارجي كه براي آن قائل است؛ با اعتقاد به اهميت تحقيق، اطلاعات و آموزش در زمينه حفظ و نگهداري ميراث فرهنگي زيرآب و نيز حق جامعه براي بهرهمندي از منافع آموزشي و تفريحي دسترسي مسؤولانه و غيرمداخلهگرايانه به ميراث فرهنگي زيرآب و ارزش آموزش عمومي براي كمك به آگاهي، ارج نهادن و حفظ ميراث مزبور؛ با آگاهي از اين حقيقت كه ميراث فرهنگي زيرآب بر اثر فعاليتهاي غيرمجازي كه متوجه آن است، در مخاطره است و اتخاذ اقداماتي شديدتر براي جلوگيري از چنين فعاليتهايي ضروري است؛ با آگاهي از ضرورت عكسالعملي مناسب در برابر اثرات منفي احتمالي فعاليتهايي قانوني كه ممكن است به طور تصادفي بر ميراث فرهنگي زيرآب مؤثر باشد؛ با نگراني عميق در مورد بهرهبرداري تجاري روزافزون از ميراث فرهنگي زيرآب و مخصوصاً نسبت به آن دسته از فعاليتهاي معيني كه با هدف فروش، دستيابي يا معامله پاياپاي ميراث فرهنگي زيرآب انجام ميشود با علم به وجود فناوري پيشرفته كه ميتواند كشف و دسترسي به ميراث فرهنگي زيرآب را افزايش دهد؛ با اعتقاد به اينكه همكاري بين دولتها، سازمانهاي بينالمللي، مؤسسات علمي، سازمانهاي حرفهاي، باستان شناسان، غواصان، ديگر افراد علاقمند و عموم مردم تا حد بسيار زيادي براي حفاظت از ميراث فرهنگي زيرآب ضروري است؛ با توجه به اينكه نقشهبرداري، حفاري و حفاظت از ميراث فرهنگي زيرآب لزوم وجود و كاربرد روشهاي خاص علمي و استفاده از فنون و تجهيزات مناسب و نيز سطح بالايي از تخصص حرفهاي كه همگي نياز به شاخصهاي هماهنگي حاكم را مشخص مينمايد؛ با وقوف بر نياز به تدوين و تعميم تدريجي قواعد مربوط به حفاظت و نگهداري از ميراث فرهنگي زيرآب مطابق با عرف و حقوق بينالملل از جمله كنوانسيون يونسكو جهت اتخاذ تدابير لازم براي ممنوع كردن و جلوگيري از ورود و صدور و انتقال مالكيت غيرقانوني اموال فرهنگي مصوب 14 نوامبر 1970 ميلادي (23/8/1340 هجري شمسي)، كنوانسيون يونسكو جهت حمايت ميراث فرهنگي و طبيعي جهان، مصوب 16 نوامبر 1972 ميلادي (25/8/1350 هجريشمسي) و نيز كنوانسيون حقوق درياهاي سازمان مللمتحد، مصوب 10 دسامبر 1982 ميلادي (19/9/1361 هجريشمسي)؛ با تصميم بر تقويت كارايي اقدامات حفاظتي از اين آثار به صورت طبيعي خود، يا در صورت لزوم با اهداف علمي و حفاظتي، بازيابي دقيق ميراث فرهنگي زيرآب در سطوح بينالمللي، منطقهاي و ملي؛ و با توجه به تصميم اجلاس بيستونهم خود مبني بر اين كه اين امر بايد موضوع يك كنوانسيون بينالمللي را به وجود آورد؛ در روز دوم نوامبر 2001 ميلادي (11/8/1380 هجريشمسي) اين كنوانسيون را تصويب مينمايد:
ماده1ـ تعاريف
از نظر اين كنوانسيون
1ـ الف) « ميراث فرهنگي زيرآب» به تمامي نشانههاي زندگي بشري اطلاق ميشود كه داراي مشخصه فرهنگي، تاريخي يا باستانشناسي باشد و براي دورهاي خاص يا هميشه، حداقل صد سال، تمامي يا بخشي از آنها در زيرآب وجود داشته باشد، از قبيل:
(1) محلها، سازهها، بناها، مصنوعاتبشري و بقايايانساني، بههمراه شرايط باستانشناسي و طبيعي آنها؛
(2) كشتيها، هواپيماها، ديگر وسايل نقليه يا بخشي از آنها، محموله يا محتواي آنها به همراه شرايط طبيعي و باستان شناسي آنها؛
(3) اشيائي با ماهيت ماقبل تاريخ.
ب) لولهها و كابلهاي موجود در بستر دريا به عنوان ميراث فرهنگي زيرآب تلقي نخواهد شد.
پ) تأسيسات ديگري به غير از لولهها و كابلهاي موجود در بستر دريا كه هنوز هم مورد استفاده قرار ميگيرد به عنوان ميراث فرهنگي زيرآب محسوب نميگردد.
2ـ الف) «كشورهاي عضو» به كشورهايي اطلاق ميشود كه توافق كردهاند به اين كنوانسيون ملزم باشند و اين كنوانسيون براي آنها لازمالاجراء ميباشد.
ب) اين كنوانسيون در مورد سرزمينهاي موضوع جزء (ب) بند (2) ماده (26) كه طبق شرايط مندرج در آن بند به عضويت اين كنوانسيون درميآيند و تا ميزاني كه «كشورهاي عضو» به آن سرزمينها اطلاق ميشود، با اعمال تغييرات لازم اعمال ميشود.
3ـ « يونسكو» به سازمان آموزشي، علمي و فرهنگي ملل متحد اطلاق ميشود.
4ـ « مديركل» به مديركل يونسكو اطلاق ميشود.
5 ـ « منطقه» به بستر دريا و كف اقيانوس و زير بستر آنها، كه خارج از صلاحيت ملي باشد اطلاق ميشود.
6 ـ « فعاليتهاي معطوف به ميراث فرهنگي زيرآب» به آن دسته از فعاليتهايي اطلاق ميشود كه هدف عمده آنها ميراث فرهنگي زيرآب بوده و ميتواند به طور مستقيم يا غيرمستقيم از لحاظ فيزيكي يا به شكل ديگري به ميراث فرهنگي زيرآب آسيب برساند.
7ـ « فعاليتهايي كه به طور تصادفي ميراث فرهنگي زيرآب را تحت تأثير قرار ميدهد» به آن دسته از فعاليتهايي اطلاق ميشود كه عليرغم اينكه ميراث فرهنگي زيرآب به عنوان هدف يا اهداف اصلي آنان نميباشد، اما ميتواند به طور فيزيكي يا به صورتي ديگر به ميراث فرهنگي زيرآب آسيب برساند.
8 ـ « كشتيها و هواپيماهاي كشوري» به كشتيهاي جنگي يا كشتيها و هواپيماهاي ديگري اطلاق ميشود كه در هنگام غرق شدن در تملك يك كشور بوده يا توسط آن بهرهبرداري ميشده يا تنها براي اهداف غيربازرگاني دولتي توسط آن كشور مورد استفاده قرار ميگرفته است و به همان صورت شناسايي ميشوند و در دايره تعريف ميراث فرهنگي زيرآب قرار ميگيرند.
9ـ « قواعد» به قواعد مربوط به فعاليتهاي معطوف به ميراث فرهنگي زيرآب موضوع ماده (33) اين كنوانسيون اطلاق ميشود.
ماده2ـ اهداف و اصول كلي
1ـ هدف اينكنوانسيون تضمين و تقويت نحوه حفاظت از ميراث فرهنگي زيرآب است.
2ـ كشورهاي عضو در جهت حفاظت از آثار فرهنگي زيرآب همكاري خواهند نمود.
3ـ كشورهاي عضو طبق مفاد اين كنوانسيون از ميراث فرهنگي زيرآب در جهت منافع بشريت حفاظت خواهند نمود.
4ـ كشورهاي عضو در صورت اقتضاء بهطور مشترك يا مستقل، تمامي اقدامات مناسب را طبق اين كنوانسيون و حقوق بينالملل كه جهت حفاظت از ميراث فرهنگي زيرآب ضروري است، اتخاذ خواهند نمود و در اين راه از عمليترين ابزارهايي كه در اختيار دارند و طبق تواناييهاي خويش استفاده خواهند نمود.
5 ـ قبل از اجازه يا اقدام به هر فعاليتي كه معطوف به ميراث فرهنگي زيرآب باشد، حفاظت اين ميراث به حالت طبيعي خود به عنوان اولويت اول لحاظ خواهد شد.
6 ـ آن دسته از ميراث فرهنگي زيرآب كه بازيابي ميشوند بايد به صورتي ذخيره، نگهداري و مديريت شوند كه نگهداري آنها در درازمدت تضمين گردد.
7 ـ ميراث فرهنگي زيرآب به صورت تجاري مورد بهرهبرداري قرار نخواهد گرفت.
8 ـ هيچ يك از مفاد اين كنوانسيون طبق عرف كشوري و حقوق بينالملل ازجمله كنوانسيون سازمان ملل متحد درمورد حقوق درياها به عنوان تغييردهنده قواعد حقوق بينالملل و عرف كشوري مربوط به مصونيتهاي حاكميتي با حقوق يك كشور در ارتباط با كشتيها و هواپيماهاي آن تفسير نخواهد شد.
9ـ كشورهاي عضو تضمين مينمايند به تمامي بقاياي انساني كه در آبهاي دريايي، موجود ميباشند، احترام شايسته گذاشته خواهد شد.
10ـ دسترسي مسؤولانه و غيرمداخلهگرايانه جهت مشاهده يا مستند نمودن ميراث فرهنگي زيرآب كه بهصورت طبيعي قرار دارد بايد جهت آگاهي، توجه و حفاظت عموم از آن ميراث انجام گيرد، به جز در مواردي كه اين دسترسي با حفاظت و مديريت آن ميراث همخواني نداشته باشند.
11ـ هيچ اقدام يا فعاليتي كه بر اساس اين كنوانسيون انجام ميگيرد، نبايد زمينه اقامه ادعا، مخالفت يا ترديد در مورد حاكميت يا صلاحيت ملي را فراهم آورد.
ماده3ـ رابطه بين اين كنوانسيون و كنوانسيون سازمان ملل متحد در مورد حقوق درياها
هيچ يك از مفاد اين كنوانسيون لطمهاي به حقوق، صلاحيت و مسؤوليتهايكشورها به موجب حقوق بينالملل از كنوانسيون سازمان ملل متحد در مورد حقوق درياها نخواهد زد. اين كنوانسيون با سياق و به صورتي كه منطبق با حقوق بينالملل از جمله كنوانسيون سازمان ملل متحد در مورد حقوق درياها باشد، تفسير و اعمال خواهد شد.
ماده4ـ رابطه با قانون نجات و قانون كشفيات
هر فعاليت مرتبط با ميراث فرهنگي زيرآب كه اين كنوانسيون درمورد آن اعمال ميشود مشمول قانوننجات يا قانون كشفيات نخواهد بود، مگر اينكه:
الف) مقامات صلاحيتدار آن را تجويز نموده باشند؛ و
ب) با اين كنوانسيون تطابق كامل داشته باشد؛ و
پ) تضمين نمايد كه بازيابي ميراث فرهنگي زيرآب حداكثر حفاظت را براي اين ميراث به همراه خواهد آورد.
ماده5 ـ فعاليتهايي كه بهطور تصادفي ميراث فرهنگي زيرآب را تحتتأثير قرار ميدهد
هر كشور عضو مؤثرترين ابزار خود را بهكار خواهد گرفت تا از اثرات سوء احتمالي ناشي از فعاليتهاي تحت حوزه صلاحيت خود كه بهطور تصادفي ميراث فرهنگي زيرآب را تحت تأثير قرار ميدهد، پيشگيري نمايد يا آنها را كاهش دهد.
ماده6 ـ موافقتنامههاي دوجانبه، منطقهاي يا چندجانبه
1ـ كشورهاي عضو ترغيب ميشوند تا موافقتنامههاي دوجانبه، منطقهاي يا چندجانبه را به منظور حفاظت از ميراث فرهنگي زيرآب منعقد نمايند يا موافقتنامههاي موجود را توسعه دهند. تمامي اين موافقتنامهها بايد با مفاد اين كنوانسيون در تطابق كامل باشد و مشخصه جهاني آن را كمرنگ ننمايد. در چنين موافقتنامههايي كشورها ميتوانند قواعد و مقرراتي را وضع نمايند كه موجبات حفاظت بهتر ميراث فرهنگي زيرآب را نسبت به مقررات مندرج در اين كنوانسيون فراهم نمايد.
2ـ طرفهاي چنين موافقتنامههاي دوجانبه، منطقهاي يا چندجانبه ميتوانند كشورهايي را كه داراي پيوند قابل تأييد ميباشند بهويژه پيوند فرهنگي، تاريخي يا باستانشناسي با ميراث فرهنگي زيرآب مربوط به پيوستن به موافقتنامههاي مشترك مزبور دعوت نمايند.
3ـ اين كنوانسيون حقوق و تعهدات كشورهاي عضو در ارتباط با حفاظت از كشتي غرقشده را كه حاصل از ديگر موافقتنامههاي دوجانبه، منطقهاي يا چندجانبه منعقده پيش از اتخاذ اين كنوانسيون و بويژه مواردي را كه در راستاي اهداف اين كنوانسيون ميباشند، تغيير نخواهد داد.
ماده7ـ ميراث فرهنگي زيرآب در آبهاي داخلي، آبهاي مجمعالجزايري و آبهاي سرزميني
1ـ كشورهاي عضو در اعمال حاكميت خود، اين حق انحصاري را خواهند داشت تا هرگونه فعاليتهاي معطوف به ميراث فرهنگي زيرآب را كه در آبهاي داخلي، آبهاي مجمعالجزايري و آبهاي سرزميني آنها انجام ميگيرد، تنظيم و تجويز نمايند.
2ـ كشورهاي عضو بدون لطمهزدن به موافقتنامههاي بينالمللي و قواعد حقوقي بينالملل مربوط به حفاظت از ميراث فرهنگي زيرآب، مقرر خواهند نمود كه « قواعد»، در مورد فعاليتهاي معطوف به ميراث فرهنگي زيرآب در آبهاي داخلي، آبهاي مجمعالجزايري و آبهاي سرزميني آنها اعمال شود.
3ـ كشورهاي عضو در حوزه آبهاي مجمعالجزايري و آبهاي سرزميني خود و در اعمال حاكميت خود و نيز در شناسايي عرف عمومي در بين كشورها توجه به همكاري در مورد بهترين روشهاي حفاظت از كشتيها و هواپيماهاي كشوري، در صورت كشف چنين كشتيها و هواپيماهاي كشوري قابل شناسايي، مراتب را به كشور عضو صاحبپرچم و در صورتي كه عملي باشد به كشورهاي ديگري كه پيوندي قابل تأييد به ويژه پيوندي فرهنگي، تاريخي يا باستانشناسي دارند اطلاع خواهند داد.
ماده8 ـ ميراث فرهنگي زيرآب در مناطق هم مرز
علاوه بر مواد (9) و (10) و بدون لطمهاي به آنها و طبق بند (2) ماده (303) كنوانسيون سازمان ملل متحد در مورد حقوق درياها، كشورهاي عضو ميتوانند فعاليتهاي معطوف به ميراث فرهنگي زيرآب را كه در منطقه هم مرز آنها وجود دارد تنظيم و تجويز نمايند. در انجام اين امر، آنها مقرر خواهند كرد كه « قواعد» اعمال گردد.
ماده9ـ گزارش و اطلاعدهي در منطقه اقتصادي انحصاري و در فلات قاره
1ـ تمامي كشورهاي عضو مسؤول حفاظت از ميراث فرهنگي زيرآب در منطقه اقتصادي انحصاري و فلات قاره طبق اين كنوانسيون ميباشند، بر همين اساس:
الف) هر كشور عضو مقرر خواهد كرد چنانچه تبعه آن يا كشتي كه پرچم آن را برافراشته، ميراث فرهنگي زيرآب واقع در منطقه اقتصادي انحصاري و فلات قاره آن را كشف كند يا قصد دارد اقدام به فعاليتهاي معطوف به ميراث فرهنگي زيرآب مزبور نمايد، تبعه مزبور يا فرمانده كشتي مذكور آن كشور را از كشف يا اقدام مزبور مطلع نمايد.
ب) در منطقه اقتصادي انحصاري يا فلات قاره كشور عضو ديگر:
(1) كشورهاي عضو مقرر خواهند كرد تبعه يا فرمانده كشتي، كشف يا فعاليت مزبور را به آنها و آن كشور عضو ديگر اطلاع دهد.
(2) به صورت جايگزين، يك كشور عضو مقرر خواهد كرد تبعه يا فرمانده كشتي، كشف يا فعاليت مزبور را به آن اطلاع دهد و از انتقال سريع و مؤثر چنين گزارشهايي به تمامي كشورهاي عضو ديگر اطمينان حاصل خواهد كرد.
2ـ يك كشور عضو در هنگام توديع اسناد تنفيذ، پذيرش، تصويب يا الحاق خود، نحوه انتقال گزارشهاي موضوع جزء (ب) بند (1) اين ماده را اعلام خواهد كرد.
3ـ كشور عضو كشفيات يا فعاليتهاي گزارش شده به آن به موجب بند (1) اين ماده را به اطلاع مديركل خواهد رساند.
4ـ مديركل تمامي اطلاعات ارسال شده به وي به موجب بند (3) اين ماده را بدون درنگ به اطلاع تمامي كشورهاي عضو خواهد رساند.
5 ـ هر كشور عضو ميتواند به كشوري كه ميراث فرهنگي زيرآب در حوزه منطقه اقتصادي انحصاري يا فلات قاره آن وجود دارد اظهار نمايد كه مايل به ارائه مشاوره در ارتباط با نحوه تضمين حفاظت مؤثر از ميراث فرهنگي زيرآب مزبور است. چنين اظهارنامهاي بر اساس يك پيوند قابل تأييد بويژه پيوند فرهنگي، تاريخي يا باستانشناسي با ميراث فرهنگي زيرآب مزبور خواهد بود.
ماده10ـ حفاظت از ميراث فرهنگي زيرآب در منطقه اقتصادي انحصاري و فلات قاره
1ـ هيچگونه اجازهنامهاي براي فعاليت معطوف به ميراث فرهنگي زيرآب كه در محدوده منطقه اقتصادي انحصاري يا فلات قاره قرار دارد جز طبق مفاد اين ماده داده نخواهد شد.
2ـ هر كشور عضوي كه در محدوده منطقه اقتصادي انحصاري يا فلات قاره آن ميراث فرهنگي زيرآب قرار دارد، حق دارد تا هرگونه فعاليت معطوف به ميراث مزبور را ممنوع يا تجويز نمايد تا از هرگونه دخالت در حقوق حاكميتي يا صلاحيت خود كه در حقوق بينالملل ازجمله كنوانسيون سازمان ملل متحد در مورد حقوق درياها پيشبيني شده است ممانعت نمايد.
3ـ هرگاه كه در محدوده منطقه اقتصادي انحصاري يا فلات قاره يك كشور عضو ميراث فرهنگي زيرآب كشف گردد يا قصد انجام فعاليتي بر روي آن ميراث وجود داشته باشد، آن كشور عضو:
الف) در مورد بهترين نحوه حفاظت از آن ميراث فرهنگي زيرآب، با تمام كشورهاي عضو ديگري كه به موجب بند (5) ماده (9)، اظهار علاقه نمودهاند مشورت خواهدنمود.
ب) چنين مشاورههايي را به عنوان يك « كشور هماهنگكننده» هماهنگ خواهد كرد، مگر اينكه صريحاً اظهار كند كه مايل به انجام اين كار نميباشد، كه در اينصورت كشورهاي عضوي كه به موجب بند (5) ماده (9)، اظهار علاقه نمودهاند يك كشور هماهنگكننده را انتخاب خواهند نمود.
بدون هيچ لطمهاي به وظيفه تمامي كشورهاي عضو در ارتباط با حفاظت از ميراث فرهنگي زيرآب با استفاده از تمامي اقدامات عملي اتخاذ شده طبق حقوق بينالملل جهت پيشگيري از هرگونه خطر قريبالوقوع نسبت به ميراث فرهنگي زيرآب از جمله غارت آن، كشور هماهنگكننده ميتواند تمامي اقدامات عملي را انجام دهد و يا مجوزهاي لازم را طبق اين كنوانسيون و درصورت لزوم پيش از مشاورههاي مذكور صادر نمايد تا از هرگونه خطر قريبالوقوع نسبت به ميراث فرهنگي زيرآب جلوگيري نمايد، چه اين خطر حاصل از فعاليتهاي بشري باشد يا به هر دليل ديگري از جمله غارت آن باشد. در انجام چنين اقداماتي، ميتوان از ديگر كشورهاي عضو درخواست مساعدت نمود.
5 ـ كشور هماهنگكننده:
الف) اقدامات حفاظتي مورد توافق كشورهاي مشاورهدهنده، كه شامل كشور هماهنگكننده نيز ميباشد را انجام خواهد داد، مگر اينكه كشورهاي مشاورهدهنده كه شامل كشور هماهنگكننده نيز ميباشد توافق نمايند كه كشور عضو ديگري چنين اقداماتي را اتخاذ نمايد.
ب) تمامي مجوزهاي لازم را جهت اتخاذ اقدامات توافق شده طبق « قواعد» صادر خواهدنمود، مگر اينكه كشورهاي مشاورهدهنده كه شامل كشور هماهنگكننده نيز ميباشد توافق نمايند كه كشور عضو ديگري مجوزهاي مزبور را صادر نمايد.
پ) ميتواند هرگونه تحقيقات اوليه لازم را درمورد ميراث فرهنگي زيرآب انجام دهد و تمامي مجوزهاي لازم را براي آن صادر خواهد نمود و بدون درنگ نتايج را به اطلاع مديركل خواهدرساند كه وي نيز به نوبه خود اطلاعات مذكور را بدون درنگ به اطلاع ديگر كشورهاي عضو خواهد رساند.
6 ـ كشور هماهنگكننده در هنگام هماهنگنمودن مشاورهها، اتخاذ اقدامات، انجام تحقيقات اوليه و يا صدور مجوزها بر اساس اين ماده، كلاً از طرف كشورهاي عضو و نه از سوي خود اقدام خواهد نمود. هرگونه اقدام مزبور به خودي خود مبنايي براي ادعاي حقوق ترجيحي يا صلاحيتي كه در حقوق بينالملل از جمله كنوانسيون سازمان ملل متحد درمورد حقوق درياها پيشبيني نشده است نخواهد بود.
7ـ با رعايت مفاد بندهاي (2) و (4) اين ماده، هيچگونه اقدامي كه معطوف به كشتيها و هواپيماي كشوري ميباشد نبايد بدون موافقت كشور صاحب پرچم و رايزني كشور هماهنگكننده انجام گيرد.
ماده11ـ گزارش و اطلاعدهي در منطقه
1ـ كشورهاي عضو مسؤول خواهند بود تا از ميراث فرهنگي زيرآب در منطقه طبق اين كنوانسيون و ماده (149) كنوانسيون سازمان ملل متحد درمورد حقوق درياها محافظت نمايند. بر اين اساس هرگاه يك تبعه يا كشتي كه پرچم كشور عضو را برافراشته است ميراث فرهنگي زيرآب را كشف نمايد يا بر آن باشد تا به اقدامات معطوف به ميراث فرهنگي زيرآب كه در منطقه وجود دارد اشتغال بورزد، آن كشور عضو مقرر خواهد كرد تبعه يا فرمانده كشتي، كشف يا فعاليت مزبور را به آن اطلاع دهد.
2ـ كشورهاي عضو، كشفيات يا فعاليتهاي گزارششده مزبور به آنها را به اطلاع مديركل و دبيركل مرجع بينالمللي بستر درياها خواهد رساند.
3ـ مديركل اطلاعات ارائه شده مزبور توسط كشورهاي عضو را بلافاصله به اطلاع تمامي كشورهاي عضو خواهد رساند.
4ـ هر كشور عضو ميتواند علاقه خود را نسبت به ارائه مشاوره در زمينه نحوه حصول اطمينان از حفاظت مؤثر از آن ميراث فرهنگي زيرآب به مديركل اعلام نمايد. اظهارنامه مزبور بايد بر اساس يك پيوند قابل تأييد با ميراث فرهنگي زيرآب مزبور باشد كه در اين راستا توجه خاصي به حقوق ترجيحي كشورهايي ميشود كه داراي پيشينه فرهنگي، تاريخي يا باستانشناسي باشند.
ماده12ـ حفاظت از ميراث فرهنگي زيرآب در منطقه
1ـ هيچگونه مجوزي براي فعاليتهاي معطوف به ميراث فرهنگي زيرآب كه در منطقه قرار داشته باشد جز طبق مفاد اين ماده داده نخواهد شد.
2ـ مديركل از تمامي كشورهاي عضوي كه به موجب، بند (4) ماده (11) اظهار علاقه كردهاند دعوت خواهد نمود تا در مورد بهترين روش حفاظت از ميراث فرهنگي زيرآب مشورت نمايند و يكي از كشورهاي عضو را به عنوان « كشور هماهنگكننده» جهت هماهنگنمودن مشاورههاي مزبور انتخاب نمايند. مديركل از مرجع بينالمللي بستر درياها نيز دعوت خواهد نمود تا در چنين مشاورههايي شركت نمايد.
3ـ تمامي كشورهاي عضو تمامي اقدامات عملي را كه طبق اين كنوانسيون باشد درصورت نياز پيش از مشاورهها اتخاذ خواهند نمود تا از هرگونه خطر قريبالوقوع درمورد ميراث فرهنگي زيرآب كه ناشي از فعاليتهاي بشري يا عوامل ديگر از قبيل غارت باشد جلوگيري نمايند.
4ـ كشور هماهنگكننده:
الف) اقدامات حفاظتي مورد توافق كشورهاي مشاورهدهنده كه شامل كشور هماهنگكننده نيز ميباشد را اتخاذ خواهد نمود مگر اينكه كشورهاي مشاورهدهنده كه شامل كشور هماهنگكننده نيز ميباشد توافق نمايند كه كشور عضو ديگري آن اقدامات را اتخاذ نمايد؛ و
ب) تمامي مجوزهاي لازم براي چنين اقدامات توافقشدهاي را طبق اين كنوانسيون صادر خواهد نمود مگر آنكه كشورهاي مشاورهدهنده كه شامل كشور هماهنگكننده نيز ميباشد، كشور عضو ديگري اين مجوزها را صادر نمايد.
5 ـ كشور هماهنگكننده ميتواند هرگونه تحقيقات لازم اوليه را در رابطه با ميراث فرهنگي زيرآب انجام دهد و تمامي مجوزهاي لازم را براي اين كار صادر و مديركل را بدون درنگ از نتيجه اين تحقيقات آگاه خواهد نمود كه مديركل نيز به نوبه خود اين اطلاعات را به اطلاع ساير كشورهاي عضو خواهد رساند.
6 ـ كشور هماهنگكننده هنگام هماهنگنمودن مشاورهها، انجام اقدامات، انجام تحقيقات اوليه و يا صدور مجوزها بر اساس اين ماده، بهطوركلي به نفع بشريت به نيابت از تمامي كشورهاي عضو، اقدام خواهد نمود. بايد به حقوق ترجيحي كشورهايي كه داراي خاستگاه فرهنگي، تاريخي يا باستانشناسي در رابطه با ميراث فرهنگي زيرآب مربوط ميباشند توجه خاصي مبذول شود.
7ـ هيچ كشور عضوي، فعاليتهايي را كه معطوف به كشتيها و هواپيماي كشوري در منطقه باشند بدون رضايت كشور صاحب پرچم تقبل يا تجويز نخواهد نمود.
ماده13ـ مصونيت دولت
كشتيهاي جنگي و ديگر كشتيهاي دولتي يا هواپيماهاي نظامي كه داراي مصونيت دولتي ميباشند و با اهداف غيرتجاري مورد بهرهبرداري قرار ميگيرند و حالت عادي عمليات خود را انجام ميدهند و فعاليتهايي را كه معطوف به ميراث فرهنگي زيرآب باشند انجام نميدهند، ملزم نيستند كشفيات ميراث فرهنگي زيرآب به موجب مواد (9)، (10)، (11) و (12) اين كنوانسيون را گزارش دهند. با اين حال كشورهاي عضو با اتخاذ اقدامات مناسب و بدون لطمهاي به عمليات يا تواناييهاي عملياتي كشتيهاي جنگي يا ديگر كشتيهاي دولتي يا هواپيماهاي نظامي خود كه داراي مصونيت دولتي ميباشند و براي اهداف غيرتجاري بهكار گرفته ميشوند، مادامي كه منطقي و عملي باشد، تضمين خواهند نمود كه مواد (9)، (10)، (11) و (12) اين كنوانسيون را رعايت مينمايند.
ماده14ـ كنترل ورود به قلمرو، معامله و تملك
كشورهاي عضو اقدامات لازم را به عمل خواهند آورد تا از ورود به قلمرو خود، معامله يا تملك ميراث فرهنگي زيرآب كه به صورت غيرقانوني صادر و يا بازيابي شدهاند، درصورتيكه بازيابي مغاير با اين كنوانسيون باشد، جلوگيري نمايند.
ماده15ـ عدم استفاده از مناطق تحت صلاحيت كشورهاي عضو
كشورهاي عضو اقداماتي را به عمل خواهند آورد تا از استفاده از سرزمين آنها از جمله بندرهاي دريايي، جزيرههاي مصنوعي، تأسيسات و سازههاي آنها كه در محدوده كنترل يا صلاحيت انحصاري آنها ميباشد جهت فعاليت معطوف به ميراث فرهنگي زيرآب، كه طبق اين كنوانسيون نيست جلوگيري گردد.
ماده16ـ اقدامات مربوط به اتباع و كشتيها
كشورهاي عضو تمام اقدامات عملي را انجام خواهند داد تا اطمينان حاصل كنند كه اتباع آنها و كشتيهايي كه پرچم آنها را برافراشتهاند به فعاليت معطوف به ميراث فرهنگي زيرآب به صورتي كه طبق مفاد اين كنوانسيون نباشد اشتغال نورزند.
ماده17ـ مجازاتها
1ـ هر كشور عضو در مورد نقض اقداماتيكه براي اجراء اين كنوانسيون به عمل آورده است، مجازاتهايي را وضع خواهد نمود.
2ـ مجازاتهاي قابل اعمال در قبال نقض اقدامات مذكور بايد آنقدر شديد باشد كه در تضمين رعايت اين كنوانسيون مؤثر باشد و از بروز نقض جلوگيري نمايد و خاطيان را از هرگونه منافع حاصل از فعاليتهاي غيرقانوني آنها محروم نمايد.
3ـ كشورهاي عضو براي حصول اطمينان از اجراء مجازاتهاي وضع شده به موجب اين ماده همكاري خواهند نمود.
ماده18ـ توقيف و فروش ميراث فرهنگي زيرآب
1ـ هر كشور عضو اقداماتي را براي توقيف ميراث فرهنگي زيرآب در قلمرو خود كه به نحو مغاير با اين كنوانسيون بازيابي شده است، اتخاذ خواهد نمود.
2ـ هر كشور عضو تمامي اقدامات متعارف جهت تثبيت ميراث فرهنگي زيرآب توفيف شده به موجب اين كنوانسيون را ثبت، كنترل و اتخاذ خواهد نمود.
3ـ هر كشور عضو هرگونه توقيف ميراث فرهنگي زيرآب را كه به موجب اين كنوانسيون انجام داده است، به اطلاع مديركل و هر كشور ديگري كه داراي يك پيوند قابل اثبات به ويژه پيوند فرهنگي، تاريخي يا باستانشناسي با ميراث مزبور ميباشد خواهد رساند.
4ـ كشور عضوي كه ميراث فرهنگي زيرآب را توقيف كرده است، اطمينان حاصل خواهد نمود كه فروش آن با توجه به نياز به مرمت و تحقيق، نياز به جمعآوري مجدد يك مجموعه پراكنده و نياز به دسترسي عموم به آن، نمايش و آموزش و منافع هر كشوري كه داراي پيوند قابل تأييد فرهنگي، تاريخي يا باستانشناسي با ميراث فرهنگي زيرآب مزبور است، به نفع عموم است.
ماده19ـ همكاري و به اشتراك گذاردن اطلاعات
1ـ كشورهاي عضو جهت حفاظت و مديريت ميراث فرهنگي زيرآب به موجب اين كنوانسيون از جمله در صورت امكان از طريق تشريك مساعي در تحقيق، خاكبرداري، مستندسازي، مرمت، مطالعه و ارائه اين ميراث با يكديگر همكاري و به يكديگر كمك خواهند كرد.
2ـ هر كشور عضو تا حدي كه طبق اهداف اين كنوانسيون باشد، تعهد مينمايد تا اطلاعات مربوط به ميراث فرهنگي زيرآب از جمله كشف ميراث، محل ميراث، ميراث خاكبرداري يا بازيابيشده مغاير با اين كنوانسيون يا با نقض حقوق بينالملل، روش و تكنولوژي علمي مربوط و توسعههاي قانوني مربوط به ميراث مزبور را به كشورهاي عضو ديگر به اشتراك گذارد.
3ـ مادامي كه افشاء اطلاعات به اشتراك گذاشته شده بين كشورهاي عضو يا بين يونسكو و كشورهاي عضو كه مربوط به كشف يا محل ميراث فرهنگي زيرآب است، ممكن است نگهداري ميراث مذكور را تهديد كند يا به گونه ديگري به خطر اندازد، اين اطلاعات بايد توسط مقامات صلاحيتدار كشورهاي عضو تا حدي كه سازگار با قوانين داخلي باشد به صورت محرمانه نگهداري و ضبط شوند.
4ـ هر كشور عضو تمامي اقدامات عملي را جهت انتشار اطلاعات مربوط به ميراث فرهنگي زيرآب كه مغاير با اين كنوانسيون يا با نقض حقوق بينالملل، استخراج يا بازيابي شدهاند، از جمله چنانچه عملي باشد ازطريق بانكهاي اطلاعاتي بينالمللي مناسب، اتخاذ خواهد نمود.
ماده20ـ آگاهي عمومي
هر كشور عضو تمامي اقدامات عملي را اتخاذ خواهد نمود تا آگاهي عموم را در رابطه با ارزش و اهميت ميراث فرهنگي زيرآب و اهميت حفاظت از آن به موجب اين كنوانسيون، افزايش دهد.
ماده21ـ آموزش در زمينه باستانشناسي زيرآب
كشورهاي عضو در ارائه آموزش در زمينه باستانشناسي زيرآب، فنون مرمت ميراث فرهنگي زيرآب و بر اساس شرايط مورد توافق درخصوص انتقال فناوري ميراث فرهنگي زيرآب همكاري خواهند نمود.
ماده22ـ مقامهاي صلاحيتدار
1ـ كشورهاي عضو به منظور حصول اطمينان از اجراء مناسب اين كنوانسيون، با هدف ايجاد، نگهداري و به روز كردن موجود ميراث فرهنگي زيرآب، حفاظت مؤثر، مرمت، ارائه و مديريت ميراث فرهنگي زيرآب و نيز پژوهش و آموزش، مقامهاي صلاحيتداري را ايجاد نموده يا در صورت اقتضاء مقامات موجود را تقويت خواهند نمود.
2ـ كشورهاي عضو نام و نشاني مقامهاي صلاحيتدار خود را كه مرتبط با ميراث فرهنگي زيرآب ميباشند، به اطلاع مديركل خواهند رساند.
ماده23ـ گردهماييهاي كشورهاي عضو
1ـ مديركل، گـردهمايي كشورهاي عـضو را ظرف مدت يك سـال از تاريـخ لازمالاجراء شدن اين كنوانسيون و پس از آن حداقل هردوسال يكبار برگزار خواهد نمود. مديركل به درخواست اكثريت كشورهاي عضو، گردهمايي فوقالعاده كشورهاي عضو را برگزار خواهد نمود.
2ـ گردهمايي كشورهاي عضو در رابطه با وظايف و مسؤوليتهاي خود تصميمگيري خواهد نمود.
3ـ گردهمايي كشورهاي عضو آئينكار خود را تصويب خواهد نمود.
4ـ گردهمايي كشورهاي عضو ميتواند هيأت مشاوره فني و علمي مركب از متخصصاني را كه توسط كشورهاي عضو معرفي ميشوند باتوجه به اصل توزيع جغرافيايي برابر و ضرورت تعادل جنسيت ايجاد نمايد.
5 ـ هيأت مشاوره فني و علمي در رابطه با مسائل مربوط به ماهيت علمي يا فني اجراء قواعد به طور مقتضي به گردهمايي كشورهاي عضو ياري خواهد رساند.
ماده24ـ دبيرخانه كنوانسيون
1ـ مديركل مسؤول وظايف دبيرخانهاي اين كنوانسيون خواهد بود.
2ـ وظايف دبيرخانه عبارت خواهد بود از:
الف) سازماندهي گردهماييهاي كشورهاي عضو به نحوي كه در بند (1) ماده (23) پيشبيني شده است؛ و
ب) كمك به كشورهاي عضو در اجراء تصميمات گردهماييهاي كشورهاي عضو.
ماده25ـ حل و فصل دوستانه اختلافات
1ـ هرگونه اختلاف بين دو يا چند كشور عضو در ارتباط با تفسير يا اجراء اين كنوانسيون منوط به مذاكره با حسن نيت يا ساير ابزارهاي حل و فصل دوستانه به انتخاب خود آنها خواهد بود.
2ـ هرگاه مذاكرات مذكور اختلاف مزبور را در ظرف مدت زماني متعارفي برطرف ننمايد، اختلاف ميتواند با توافق كشورهاي عضو مربوط جهت ميانجيگري به يونسكو ارجاع شود.
3ـ اگر ميانجيگري مذكور توسط يونسكو انجام نگيرد يا از طريق اين ميانجيگري اختلاف مذكور رفع نشود آنگاه مفاد مربوط به حل و فصل اختلافات مندرج در بخش (15) كنوانسيون سازمان ملل متحد در مورد حقوق درياها با اعمال اصلاحات لازم در مورد هرگونه اختلاف بين كشورهاي عضو اين كنوانسيون در ارتباط با تفسير يا اجراء اين كنوانسيون اعمال خواهد شد، اعم از اين كه آنها عضو كنوانسيون سازمان ملل متحد در مورد حقوق درياها باشند يا نباشند.
4ـ هر روشي كه توسط كشور عضو اين كنوانسيون يا كنوانسيون سازمان ملل متحد در مورد حقوق درياها به موجب ماده (287) كنوانسيون اخير انتخاب شود، در رابطه با حل و فصل اختلافات به موجب اين ماده اعمال خواهد شد، مگر اينكه كشور عضو مزبور در هنگام تنفيذ، پذيرش، تصويب يا الحاق به اين كنوانسيون يا هر زمان پس از آن، روش ديگري را براساس ماده (287) به منظور حل و فصل اختلافات ناشي از اين كنوانسيون انتخاب نمايد.
5 ـ هر كشور عضو اين كنوانسيون كه عضو كنوانسيون سازمان ملل متحد در مورد حقوق درياها نيست، آزاد خواهد بود تا در هنگام تنفيذ، پذيرش، تصويب يا الحاق به اين كنوانسيون يا هر زمان پس از آن از طريق اظهارنامه كتبي، يك يا چند روش مندرج در بند (1) ماده (287) كنوانسيون سازمان ملل متحد در مورد حقوق درياها را در مورد حل و فصل اختلافات به موجب اين ماده انتخاب نمايد. ماده (287) در مورد اظهارنامه مزبور و نيز هرگونه اختلافي كه كشور مذكور يك طرف آن باشد و مشمول اظهارنامه لازمالاجرائي نباشد، اعمال خواهد شد. به منظور مصالحه و داوري طبق پيوستهاي (5) و (7) كنوانسيون سازمان ملل متحد در مورد حقوق درياها، كشور مزبور حق خواهد داشت سازشدهندگان و داوراني را جهت قيد شدن در فهرستهاي موضوع ماده (2) پيوست (5) و ماده (2) پيوست (7) براي حل و فصل اختلافات ناشي از اين كنوانسيون معرفي نمايد.
ماده26ـ تنفيذ، پذيرش، تصويب يا الحاق
1ـ اين كنوانسيون منوط به تنفيذ، پذيرش يا تصويب كشورهاي عضو يونسكو است.
2ـ اين كنوانسيون منوط به الحاق در موارد زير است:
الف) كشورهايي كه عضو يونسكو نميباشند اما عضو سازمان ملل متحد يا يك آژانس تخصصي در نظام سازمان ملل متحد يا آژانس بينالمللي انرژي اتمي هستند و نيز كشورهاي عضو اساسنامه ديوان بينالمللي دادگستري و هر كشور دعوت شده توسط كنفرانس عمومي يونسكو جهت الحاق به اين كنوانسيون؛
ب) سرزمينهايي كه داراي دولت كاملاً خودگردان داخلي مورد شناسايي توسط سازمان ملل متحد ميباشند اما مطابق با قطعنامه شماره (15) 1514 مجمع عمومي به استقلال كامل دست نيافتهاند و در قبال موارد موضوع اين كنوانسيون داراي صلاحيت از جمله صلاحيت جهت انعقاد پيمان در ارتباط با آن موارد ميباشند.
3ـ اسناد تنفيذ، پذيرش، تصويب يا الحاق نزد مديركل توديع خواهد شد.
ماده27ـ لازمالاجراء شدن
اين كنوانسيون سه ماه پس از تاريخ توديع بيستمين سند موضوع ماده (26) تنها در ارتباط با بيست كشور يا سرزمينهايي كه اسناد خود را توديع كردهاند، لازمالاجراء خواهد شد. اين كنوانسيون براي هر كشور يا سرزمين ديگر سه ماه پس از تاريخي كه در آن كشور يا سرزمين مزبور سند خود را توديع كرده باشد، لازمالاجراء خواهد شد.
ماده28ـ اظهارنامه در مورد آبهاي داخلي
هر كشور يا سرزمين ميتواند هنگام تنفيذ، پذيرش، تصويب يا الحاق به اين كنوانسيون يا هر زمان پس از آن اظهار نمايد كه « قواعد» در مورد آن دسته از آبهاي داخلي كه داراي مشخصه دريايي نيستند، اعمال خواهد شد.
ماده29ـ محدوديتهايي در حوزه جغرافيايي
هر كشور يا سرزميني ميتواند در هنگام تنفيذ، پذيرش، تصويب يا الحاق به اين كنوانسيون اظهارنامهاي را به امين اسناد تسليم نمايد مبني بر اينكه اين كنوانسيون به بخشهاي خاصي از قلمرو آن، آبهاي داخلي، آبهاي مجمعالجزايري يا آبهاي سرزميني آن قابلاعمال نخواهد بود و در آن دلايل چنين اظهارنامهاي را مشخص خواهد نمود. كشور مزبور تا حدي كه عملي باشد و در اسرع وقت شرايطي را كه به موجب آنها اين كنوانسيون در مورد مناطق مشخصشده در اظهارنامه آن اعمال خواهد شد، ايجاد خواهد كرد و به اين منظور به محض نيل به موارد مزبور اظهارنامه خود را به طور كلي يا جزئي بازپس خواهد گرفت.
ماده30ـ حق شرطها
به استثناء ماده (29) نميتوان هيچگونه حق شرطي را در مورد اين كنوانسيون در نظر گرفت.
ماده31ـ اصلاحات
1ـ هر كشور عضوي ميتواند به طور كتبي خطاب به مديركل، اصلاحاتي را براي اين كنوانسيون پيشنهاد نمايد. مديركل مكاتبه مزبور را بين تمامي كشورهاي عضو منتشر خواهد نمود. اگر ظرف مدت ششماه از تاريخ توزيع مكاتبه، حداقل نيمي از كشورهاي عضو به اين درخواست پاسخ مثبت دهند، مدير كل پيشنهاد مزبور را در گردهمايي بعدي كشورهاي عضو جهت بررسي و تصويب احتمالي ارائه خواهد نمود.
2ـ اصلاحات توسط اكثريت دوسوم كشورهاي عضو حاضر و رأيدهنده، تصويب خواهد شد.
3ـ اصلاحات اين كنوانسيون در صورت تصويب منوط به تنفيذ، پذيرش، تصويب يا الحاق كشورهاي عضو خواهد بود.
4ـ اصلاحات سه ماه پس از تاريخ توديع اسناد موضوع بند (3) اين ماده توسط دوسوم كشورهاي عضو، فقط در مورد كشورهاي عضوي كه آنها را تنفيذ، پذيرفته يا تصويب كرده يا به آنها ملحق شدهاند، لازمالاجراء خواهد شد. پس از آن، اصلاحات مذكور براي هر كشور يا سرزمين كه آن را مورد تنفيذ، پذيرش يا تصويب قرار ميدهد يا به آن ملحق ميشود سهماه پس از تاريخ توديع اسناد تنفيذ، پذيرش، تصويب يا الحاق آن عضو، لازمالاجراء خواهد شد.
5 ـ كشور يا سرزميني كه پس از لازمالاجراء شدن اصلاحات طبق بند (4) اين ماده، عضو اين كنوانسيون ميشود، در صورتي كه تمايل آن كشور يا سرزمين به گونه ديگري اظهار نشده باشد:
الف) به عنوان عضو اين كنوانسيون به صورتي كه اصلاح گرديده و
ب) به عنوان عضو كنوانسيون اصلاح نشده در ارتباط با كشور عضوي كه متعهد به اصلاحات نميباشد، تلقي خواهد شد.
ماده32ـ فسخ
1ـ هركشور عضو ميتواند از طريق اطلاعيه كتبي خطاب به مديركل عضويت خود را در اين كنوانسيون، فسخ كند.
2ـ فسخ عضويت دوازده ماه پس از تاريخ دريافت اطلاعيه نافذ خواهد شد مگر اينكه اين اطلاعيه تاريخ مؤخرتري را مشخص كردهباشد.
3ـ فسخ عضويت به هيچ عنوان مسؤوليت هر كشور عضو جهت انجام تعهدات مندرج در اين كنوانسيون كه آن كشور به موجب حقوق بينالملل به صورت مستقل از اين كنوانسيون مشمول آنها خواهد بود را تحت تأثير قرار نخواهد داد.
ماده33ـ قواعد
قواعد پيوست اين كنوانسيون جزء لاينفك آن ميباشد، مگر اين كه به صورت ديگري صريحاً پيشبيني شده باشد اشاره به اين كنوانسيون به مثابه اشاره به قواعد نيز خواهد بود.
ماده34ـ ثبت در سازمان ملل متحد
اين كنوانسيون طبق ماده (102) منشور سازمان ملل متحد به درخواست مديركل در دبيرخانه سازمان ملل متحد ثبت خواهد شد.
ماده35ـ متون معتبر
اين كنوانسيون به زبانهاي عربي، چيني، انگليسي، فرانسوي، روسي و اسپانيايي تنظيم شده است كه هر شش متن اعتبار برابر دارند.
پيوست
قواعد مربوط به فعاليتهاي معطوف به ميراث فرهنگي زيرآب