مقدمه
اعليحضرت همايون شاهنشاه ايران
و اعليحضرت ملك عراق
نظر به احساسات مودتآميز موجوده بين مملكتين و نظر به اينكه مايلند به وسائل مسالمتآميز و در حدود ميثاق جامعه ملل تصفيه هرگونه اختلافاتي كه بين آنها بروز نمايد تأمين نمايند. تصميم به انعقاد عهدنامه بين خود گرفته و براي نيل به اين منظور وزراء مختار خود را به طريق ذيل تعيين نمودند.
اعليحضرت همايون شاهنشاه ايران
جناب آقاي عنايتالله سميعي وزير امور خارجه ايران.
اعليحضرت ملك عراق
جناب آقاي دكتر ناجيالاصيل وزير امور خارجه عراق.
مشاراليهما پس از ارائه اعتبارنامههاي خود كه با ترتيب لازم تنظيم گرديده بود در مراتب ذيل موافقت حاصل نمودند.
ماده 1 ـ
طرفين معظمتين متعاهدين متقبل ميشوند كه هر گونه اختلافاتي كه بين آنها بروز نمايد و تصفيه آن به وسائل معموله مذاكرات سياسي ممكن نشود بهترتيب تصفيه مسالمتآميز مقرره در اين عهدنامه حل نمايند.
ماده 2 ـ
1 ـ كليه اختلافات به استثناي موارد مقرره در بند سوم اين ماده دائر به حقي كه هر يك از طرفين براي خود قائل شده و مورد موافقت طرف ديگر نيست به ديوان داوري دائمي بينالمللي ارجاع خواهد شد.
مگر آنكه طرفين تصفيه آن را به توسط يك ديوان حكميتي كه ذيلاً پيشبيني شده است ترجيح دهند.
2ـ بديهي است كه اختلافات فوقالذكر عبارتند از اختلافاتي كه مخصوصاً در ماده 36 نظامنامه ديوان داوري بينالمللي تصريح شده است.
3ـ بند اول اين ماده شامل اختلافات ذيل نخواهد شد:
الف ـ اختلافاتي كه قبل از اجراي اين عهدنامه بروز نموده و يا اختلافاتي كه راجع است به وضعيات و مسائل موجوده قبل از اجراي اين عهدنامه.
ب ـ اختلافات راجع به مسائلي كه حقوق بينالمللي تصفيه آن را در صلاحيت مانعللغير يكي از طرفين معظمين متعاهدين قرار ميدهد.
ج ـ اختلافات راجع به وضعيت ارضي يكي از طرفين متعاهدين.
ماده 3 ـ
در صورتي كه بين طرفين موافقت حاصل شود كه يكي از اختلافات مذكوره در بند اول ماده قبل را به يك ديوان حكميت ارجاع نمايند موافقتنامه مخصوصي تنظيم و در آن موضوع اختلاف و حكمهايي كه انتخاب شده و طريقه اجراي حكميت را اجرا خواهند نمود.
هر گاه در موافقتنامه مخصوصي مراتب به طور كافي تصريح نشده باشد مقررات معاهده لايحه مورخه 18 اكتبر1907 براي تصفيه مسالمتآميز اختلافات بينالمللي در موارد لازم اعمال خواهد شد و هر گاه موافقتنامه مزبور در خصوص قواعد راجعه به اصل اختلاف كه حكمها بايد مراعات نمايند ساكت باشد محكمه قواعد اساسي مصرحه در ماده 38 اساسنامه ديوان داوري بينالمللي را به موقع اجرا خواهد گذاشت.
ماده 4 ـ
هر گاه طرفين متعاهدين راجع به موافقتنامه مخصوص مقرره در ماده سابق موافقت حاصل ننمودند و يا اينكه نتوانستند حكمها را تعيين نمايند هريك از طرفين ميتوانند بعد از يك اخطار قبلي سه ماهه اختلاف را به موجب تقاضاي مستقيم به ديوان دائمي داوري بينالمللي ارجاع سازند.
ماده 5 ـ
1 ـ در مورد اختلاف مذكور در ماده 2 بند اول طرفين ميتوانند قبل از هر اقدامي در پيشگاه ديوان دائمي داوري بينالمللي يا قبل از مبادرت به هر گونهاقدام براي ارجاع امر به حكميت براي تصفيه موضوع به ترتيب اصلاح ذاتالبين مقرره در اين عهدنامه متوسل شوند.
2 ـ در صورت مبادرت به اصلاح ذاتالبين و عدم موفقيت به آن هيچ يك از طرفين نميتوانند قبل از انقضاء يك ماه از تاريخ اختتام عمليات كميسيوناصلاح ذاتالبين موضوع را به پيشگاه ديوان داوري بينالمللي برده و يا تقاضاي تشكيل ديوان حكميت مقرره در ماده 3 را بنمايند.
ماده 6 ـ
هر گونه اختلافي كه تصفيه آن به موجب مقررات اين عهدنامه به وسيله تصميم قضايي يا حكميت مقدور نباشد به طريقه اصلاح ذاتالبين حل خواهدگرديد.
ماده 7 ـ
اختلافات مذكوره در ماده قبل به يك كميسيون اصلاح ذاتالبين كه به توسط طرفين متعاهدين به طريقي كه ذيلاً پيشبيني شده است تشكيل ميشودمراجعه خواهد گرديد.
ماده 8 ـ
در صورت بروز اختلافات بين طرفين يك كميسيون اصلاح ذاتالبين سه ماه بعد از تاريخ ابلاغ تقاضاي يكي از طرفين براي انعقاد آن به طرف ديگر بهجهت رسيدگي به اختلاف مزبور منعقد خواهد گرديد كميسيون اصلاح ذاتالبين به جز در مواردي كه طرفين ذيعلاقه تصميم ديگري اتخاذ نمايند بهطريق ذيل منعقد خواهد شد:
1 ـ كميسيون مركب از پنج عضو خواهد بود هريك از طرفين يككميسر كه ممكن است از اتباع خود آن دولت باشد تعيين مينمايند و سه كميسر ديگر با موافقت طرفين از اتباع دول ثالث انتخاب خواهد شد.
كميسرها رييس كميسيون را انتخاب خواهند نمود.
2 ـ هر گاه محل يكي از كميسرها در اثر فوت يا استعفا يا علت ديگري خالي شود در اسرع اوقات ممكنه به طريقي كه براي انتصاب كميسرها پيشبيني شده است كميسر ديگر انتخاب خواهد شد.
ماده 9 ـ
هر گاه انتصاب كميسرهايي كه بايد از اتباع دول ثالث انتخاب شوند در مدت مقرره در ماده 8 به عمل نيايد رييس متصدي شوراي جامعه ملل به تقاضاي يكي از طرفين مبادرت به انتخاب كميسر مزبور خواهد نمود.
ماده 10 ـ
1ـ كميسيون اصلاح ذاتالبين در اثر تقاضاييكه يكي از طرفين با موافقت طرف ديگر از رييس آن نموده و يا در صورت عدم توافق تقاضاي مزبور را يكي از طرفين مستقلاً از او نموده باشد رسيدگي به امر را عهدهدار ميشود.
2ـ تقاضاي مزبور پس از آنكه به طور اختصار موضوع اختلاف را شرح ميدهد كميسيون را دعوت خواهد نمود كه به هر گونه اقدامي كه براي تصفيه دوستانه موضوع صلاح ميداند مبادرت نمايد.
3ـ در صورتي كه تقاضا از جانب يكي از طرفين صادر شده باشد بايد به فوريت تقاضاي مزبور را به طرف ديگر نيز اشعار دارد.
ماده 11 ـ
1ـ كميسيون اصلاح ذاتالبين به جز در مواردي كه طرفين طور ديگر موافقت حاصل كنند در محلي كه رييس آن معين نمايد منعقد خواهد شد.
2ـ كميسيون ميتواند در هر موقع از رييس دارالانشاء جامعه ملل خواهش نمايد كه در اجراي مأموريت آن به وي مساعدت نمايد.
ماده 12 ـ
عمليات كميسيون اصلاح ذاتالبين منتشر نخواهد شد مگر به موجب تصميم كميسيون و با رضايت طرفين متعاهدين.
ماده 13 ـ
1 ـ در صورتي كه طريقه ديگر مقرر نشده باشد كميسيون اصلاح ذاتالبين طرز اجراي عمليات خود را رأساً مرتب خواهد نمود طرز عمليات مزبور بايدطوري باشد كه اظهارات هر يك از طرفين اصغا شود.
2 ـ نمايندگي طرفين متعاهدين در كميسيون اصلاح ذاتالبين به توسط مأموريني كه واسط بين آنها و كميسيون خواهند بود به عمل خواهد آمد علاوه بر اين طرفين ميتوانند به كمك و مساعدت مستشاران و متخصصين كه براي اين كار تعيين نمودهاند متوسل شده و اصغاي اظهارات هر كسي را كه شهادت آن به نظر آنها مفيد ميآيد تقاضا نمايد.
3 ـ كميسيون ميتواند توضيحات شفاهي از مأمورين و مستشاران و متخصصين طرفين و از كليه اشخاصيكه با رضايت دول متبوعه آنها احضار آنها را مفيد بداند تقاضا نمايد.
ماده 14 ـ
تصميمات كميسيون اصلاح ذاتالبين جز در مواردي كه طرفين متعاهدين به طريق ديگر موافقت نمايند كه به اكثريت آراء اتخاذ خواهد شد و كميسيوننميتواند راجع به اصل اختلاف اظهار نظر نمايد مگر آنكه كليه اعضاء آن حاضر باشند.
ماده 15 ـ
طرفين متعهد ميشوند كه عمليات كميسيون اصلاح ذاتالبين را تسهيل نموده و مخصوصاً هر قدر بيشتر ممكن است اسناد و اطلاعات مفيده را دردسترس آن بگذارند و براي آنكه كميسيون بتواند در خاك طرفين و بر طبق قوانين آنها به احضار و اصغا شهود يا متخصصين و يا معاينه محلي اقدامنمايد هر گونه وسائلي كه براي طرفين ممكن شود جهت كميسيون فراهم نمايد.
ماده 16 ـ
در مدت عمليات كميسيون هر يك از اعضاي آن كه از اتباع دول ثالث بوده باشند فوقالعاده كه مبلغ آن با موافقت طرفين متعاهدين معين خواهد شد دريافت خواهند نمود و هر يك از طرفين نصف مبلغ مزبور را تأديه مينمايد. پرداخت كليه مخارجي كه براي اجراي عمليات كميسيون مصرف خواهد شد به همين طريق بين طرفين متعاهدين تقسيم خواهد گرديد.
ماده 17 ـ
1ـ وظيفه كميسيون اصلاح ذاتالبين روشن ساختن مسائل متنازعفيه و جمعآوري كليه اطلاعات مفيده براي اين كار به وسيله تحقيقات و يا وسائل ديگر و مجاهدت براي اصلاحات طرفين خواهد بود.
پس از رسيدگي به امر كميسيون ميتواند به طرفين متعاهدين مواد تصفيه كه به نظر آن مناسب ميآيد ابلاغ و ضربالاجلي براي اظهار نظر طرفين معيننمايد.
2ـ در خاتمه عمليات خود كميسيون صورتمجلسي به مقتضاي مورد تهيه خواهد نمود در صورتمجلس مزبور موافقت طرفين و در صورت لزوم شرايط تصفيه امر و يا عدم موافقت آنها قيد خواهد شد.
3ـ به جز در مواردي كه طرفين به طريق ديگري موافقت نمايند عمليات كميسيون بايستي شش ماه بعد از روزي كه تصفيه اختلاف به آن مراجعه شده است خاتمه پيدا نمايد.
ماده 18 ـ
هر گاه بعد از اختتام عمليات كميسيون اصلاح ذاتالبين تا مدت يك ماه طرفين به وسيله ديگري جهت تصفيه مسالمتآميز موافقت حاصل نكنند اختلاف مزبور مشمول مقررات ماده 15 اساسنامه جامعه ملل خواهد گرديد.
اين ماده شامل موارد مذكوره در ماده پنج اين عهدنامه نخواهد شد.
ماده 19 ـ
طرفين متعهد ميشوند كه از هر گونه اقدامي كه ممكن است بالنتيجه اسباب مزاحمت اجراي تصميم قضايي و حكميت و ترتيب پيشنهادي كميسيون اصلاح ذاتالبين يا شوراي جامعه ملل را فراهم سازد خودداري نمايند و به طور كلي مبادرت به هر اقدامي كه اختلافات موجوده را سختتر ساخته و ياآن را توسعه دهد ننمايند.
ماده 20 ـ
1 ـ مقررات اين عهدنامه بين طرفين متعاهدين در صورتي هم كه دولت ثالثي در اختلاف موجوده بين طرفين ذينفع باشد مجري و مرعي خواهد بود.
2 ـ طرفين ميتوانند با موافقت يكديگر دولت ثالث فوقالذكر را دعوت نمايند كه در اصلاح ذاتالبين با حكميت دخالت نمايد.
ماده 21 ـ
اختلافات راجع به تفسير يا اعمال اين عهدنامه همچنين اختلافات راجع به تعريف اختلاف و يا مفهوم و توسعه مستثنيات به ديوان دائمي داوري بينالمللي ارجاع خواهد شد.
ماده 22 ـ
هيچ يك از مقررات اين عهدنامه را نميتوان طوري توجيه نمود كه لطمه به حقوق طرفين متعاهدين در استمداد از شوراي جامعه ملل در حدود ميثاقجامعه و يا اين عهدنامه وارد سازد.
ماده 23 ـ
1 ـ اين عهدنامه به تصويب خواهد رسيد و اسناد مصدق آن هر چه زودتر در بغداد مبادله خواهد شد.
2 ـ اين عهدنامه به فوريت بعد از مبادله اسناد مصدق مجري خواهد گرديد.
3 ـ اين عهدنامه در جامعه ملل به توسط رييس دارالانشاء ثبت و از مشاراليه تقاضا خواهد شد كه اين موضوع را به اطلاع كليه ممالك عضو جامعه ملل و ممالك ديگر برساند.
ماده 24 ـ
1ـ اين عهدنامه براي مدت پنج سال از تاريخ اجراي آن منعقد ميشود.
2ـ هر گاه لااقل شش ماه قبل از انقضاء مدت مزبور فسخ آن اعلام نگرديد براي مدت پنج سال ديگر نيز به قوت خود باقي خواهد ماند و قس عليهذا.
3ـ در صورتي هم كه يكي از طرفين متعاهدين به اعلام فسخ اين عهدنامه مبادرت نمايد هر گونه مراسمي كه براي تسويه اختلاف در موقع انقضاء اينعهدنامه شروع شده باشد تا اختتام طبيعي خود ادامه خواهد نمود.
در تهران در دو نسخه به زبان فرانسه نوشته شد.
به تاريخ 22 ژوئيه 1937
صورت مجلس امضاء
در موقع انعقاد عهدنامه تصفيه مسالمتآميز اختلافات بين كشور شاهنشاهي ايران و كشور پادشاهي عراق نمايندگان مختار طرفين موافقت نمودند كههمان متن عهدنامه مذكور را كه در تاريخ 22 ژوئيه 1937 پاراف شده است امضاء نمايند.
تهران 24 ژوئيه 1937
امضاء ـ سميعي وزير امور خارجه ايران.
امضاء ـ وزير امور خارجه عراق.