هيئت وزيران در جلسه مورخ 4/11/1383 بنا به پيشنهاد وزارت علوم، تحقيقات و فناوري و به استناد ماده (155) قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي جمهوري اسلامي ايران ـ مصوب 1383ـ و اصل يكصد و سي و هشتم قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران تصويب نمود:
الفـ
به منظور اجراي سند ملي زيست فناوري (پيوست) و سياستگذاري، برنامهريزي و نظارت در حوزههاي آموزش، پژوهش و توليد در زيست فناوري كشور، بررسي و تصويب برنـامههـاي سالانـه پيشنهـادي از سـوي دستگاههاي اجرايـي ذيـربـط، شوراي عالـي زيستفناوري كه در اين تصويبنامه به اختصار شورا ناميده ميشود، با تركيب زير تشكيل ميشود:
1ـ رييس جمهور و در غياب ايشان معاون اول رييس جمهور (رييس شورا).
2ـ وزير علوم، تحقيقات و فناوري (نايب رييس شورا).
3ـ وزير بهداشت، درمان و آموزش پزشكي.
4 ـ وزير صنايع و معادن.
5 ـ وزير جهاد كشاورزي.
6 ـ وزير نفت.
7ـ وزير دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح.
8 ـ رييس سازمان حفاظت محيط زيست.
9ـ رييس سازمان مديريت و برنامهريزي كشور.
10ـ چهار نفر صاحبنظر به انتخاب شورا.
تبصره ـ شركت نمايندگان ساير دستگاههاي مربوط در جلسات شورا بنا به پيشنهاد وزير علوم، تحقيقات و فناوري و تأييد رييس جمهور مجاز ميباشد.
ب ـ
دبيرخانه شورا در وزارت علوم، تحقيقات و فناوري مستقر ميباشد. دبير شورا با پيشنهاد وزير علوم، تحقيقات و فناوري و تأييد رييس شورا انتخاب ميشود.
پ ـ
يك ماه پس از ابلاغ اين تصويبنامه، ساختار تشكيلاتي و شرح وظايف دبيرخانه شورا توسط وزارت علوم، تحقيقات و فناوري تهيه و پس از تأييد شورا به تصويب مراجع ذيصلاح قانوني خواهد رسيد.
ت ـ
يك ماه پس از ابلاغ اين تصويبنامه، آييننامه داخلي شورا توسط وزارت علوم، تحقيقات و فناوري تهيه و به تصويب شورا ميرسد.
ث ـ
شرح وظايف شورا به شرح زير است:
1ـ تعيين سياستها و راهبردهاي اجرايي، ترويجي، تحقيقاتي و منابع انساني.
2ـ هدفگذاري و تعيين خطوط كلي زيست فناوري.
3ـ بررسي و تصويب ساختار نظام مديريت زيست فناوري كشور.
4ـ نظارت بر پيشرفت برنامههاي اجرايي سند ملي زيست فناوري.
ج ـ
سازمان مديريت و برنامهريزي كشور موظف است اعتبار لازم را براي اجراي برنامههاي پيشبيني شده در سند يادشده هر سال پس از بررسي و تصويب آن در شورا با پيشـنهاد وزارت عـلوم، تحقيـقات و فـناوري در چـارچوب بودجـه مصـوب سند مذكور تأمين نمايد.
چ ـ
به منظور بررسي، تهيه و اجراي برنامهها و اقدامات متناسب در چارچوب اهداف، سياستها و برنامههاي سند مذكور، كارگروههاي تخصصي در وزارتخانههاي نفت، دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح، جهاد كشاورزي، علوم، تحقيقات و فناوري، بهداشت، درمان و آمـوزش پزشـكي، صـنايع و معــادن و سـازمان حفـاظت مـحيط زيـست تشكيلميشوند.
تبصره ـ برنامهها و اقدامات پيشنهادي كارگروههاي تخصصي به تصويب شورا ميرسد.
ح ـ
وزارت علوم، تحقيقات و فناوري موظف به پيگيري و نظارت بر اجراي برنامههاي سند مزبور است.
خ ـ
وزارت علوم، تحقيقات و فناوري موظف است هر شش ماه يكبار گزارش مجموعه اقدامات، پيشرفت امور و برنامههاي اجرا شده را به هيئت وزيران ارائه نمايد.
دـ
ابـلاغ سـند مـلي زيسـت فـناوري و ترتيبات مقرر در آن مانع تصميماتي كه هيئت وزيران در اجراي پروتكل ايمني زيستي بايد اتخاذ كند، نميباشد.
[امضاء]
معاون اول رييس جمهور ـ محمدرضا عارف
سند ملي زيست فناوري جمهوري اسلامي ايران
مقدمه:
بـاور رايـج در دنيـاي امروز اين است كه زيست فناوري، مهمترين فناوري قرن بيست و يكم بوده و يكي از هفت صنعت كليدي است كه سرنوشت اقتصادي ـ اجتماعي جوامع را در چند دهه آينده رقم ميزند.1
واژه زيست فناوري نخستين بار در سال1919 ميلادي توسط كارلاريكي2 بهمفهوم كاربرد علوم زيستي و اثر متقابل آنها در فناوريهاي ساخـت بشر بهكار بردهشـد.
1ـ لسترتارو (مؤلف)، عزيز كياوند (مترجم)، رويارويي بزرگ، نشرديدار، تهران، چاپ چهارم، 1377، ص52
2.Karl Ereky
بهطور كلي هرگونه فعاليت هوشمندانه بشر در خلق، بهبود و توليد محصولات گوناگون با استفاده از موجودات زنده مخصوصاً از طريق دستورزي ژنتيكي آنها در سطح مولكولي در حيطه زيست فناوري، قرار ميگيرد.
كاربردهاي فراوان زيست فناوري آن را بهعنوان برجستهترين نشانه پيشرفت بشر در قرن حاضر و در كنار فناوري اطلاعات (IT) قرار داده و به يكي از مهمترين ابزارها براي تامين نيازهاي متنوع و گوناگون وي تبديل كرده است.
برخي كاربردهاي سنتي زيست فناوري عبارتند از اصلاح نباتات و دام، تهيه نان، ماست و پنير كه توليد انواع آنتيبيوتيكها، انسولين انساني و اينترفرون را نيز شامل ميشود. در حال حاضر با پيدايش فناوريDNA نوتركيب، دستورزي ژنها1 و انتقال ژن از يك موجود زنده به ديگري يا بهعبارت ديگر مهندسي ژنتيك، ظرفيت بهرهگيري از اين فناوري به نحو فزايندهاي افزايش يافته است.
در قرن حاضر با توجه به افزايش بيرويه جمعيت و نياز به تامين مواد غذايي، زيست فناوري كشاورزي مورد توجه خاص قرار گرفته است. گياهان زراعي ترنس ژنيك پرمحصول و مقاوم گوناگوني مانند ذرت، برنج، سويا، گوجهفرنگي و گندم توليدشده و روشهاي نوين زيست فناوري در افزايش توليد شير و گوشت دام موثر واقع شدهاند.
تامين سلامت و بهداشت جمعيت بيش از شش ميلياردي ساكنان كره زمين از طريق توليد داروهاي نو تركيب و واكسنها، دستيابي به روشهاي كمهزينه درمان بيماريها، يافتن درمان بيماريهاي صعبالعلاج و تشخيص سريعتر و مؤثرتر بيماريهاي گوناگون از جمله بيماريهاي ژنتيكي از قابليتهاي زيست فناوري پزشكي ميباشد.
رويكرد جديد به محيط زيست و مفهوم « توسعه پايدار» در قرن حاضر، در نظر گرفتن آن به عنوان يك بخش مهم از سرمايه ملي كشورها از مهمترين دغدغههاي بشر در قرن حاضر است.
حذف مؤثر آلايندههاي خطرناك از محيط زيست با استفاده از ارگانسيمهاي پالايشگر آلودگي و استفاده از فنون حفظ، نگهداري و بهرهبرداري مناسب از ذخاير ژنتيكي ملي از جمله كاربردهاي زيست فناوري در زمينه محيط زيست ميباشد.
كاربرد زيست فناوري در صنعت كه منجر به توليد محصولات گوناگون با صرف هزينه و انرژي كمتر، ضايعات اندك و كمترين اثر مخرب برمحيط زيست ميشود، موجب آن شده است كه اين فناوري به يكي از پاكترين و در عينحال سودآورترين بخشهاي صنعت شهرت يابد. زيستفناوري همچنين توليد محصولات نويني را كه قبلاً از روشهاي ديگر امكان توليد آن وجود نداشته يا بسيار سخت و دشوار بوده، ممكن ساخته است.
سرمايهگذاري و توجه ويژه به زيستفناوري نه تنها در كشورهاي توسعه يافته بلكه در تعدادي از كشورهاي در حال توسعه كه اهميت اين تكنولوژي برتر قرن را دريافتهاند، ديده ميشود.
1. Gene Manipulation
هر چند در ايران استفاده از زيست فناوري سنتي در انستيتوپاستور ايران و مؤسسه تحقيقات واكسن و سرمسازي رازي داراي سابقهاي نزديك به يك قرن ميباشد ولي سابقه توجه جدي به زيستفناوري نوين با تأسيس پژوهشكده زيستفناوري سازمان پژوهشهاي علمي و صنعتي و مركز ملي تحقيقات مهندسي ژنتيك و تكنولوژي زيستي بهدهه1360 برميگردد. در حال حاضر بيش از1400 نفر محقق (كارشناس ارشد بهبالا) در زمينههاي مرتبط با زيستفناوري در ايران مشغول بهكار هستند، كه بسيار كمتر از ظرفيت مورد نياز اين فناوري در كشور ميباشد. بيش از600 طرح پژوهشي در زمينه زيستفناوري در گرايشهاي مختلف كشاورزي، علوم پايه، پزشكي، صنعت و محيطزيست انجام پذيرفته است. اما بهدليل ناچيز بودن اعتبارات تخصيصي، نتايج حاصل از تحقيقات داخلي به بازار وارد نشـده اسـت هر چـند كه توليد محصولات زيستفناوري سنتي نيز مانند اتانل، مخمر نان، واكسنهاي انساني و دامي در كشور كماكان ادامه دارد.
با توجه به شرايط فعلي، بهنظر ميرسد كه وضعيت نامطلوب زيستفناوري كشور ناشي از مشكلات و موانع زير باشد:
1ـ فقدان راهبرد و اولويتبندي مشخص براي زيست فناوري كشور.
2ـ ضعف ارتباطات لازم بين سازمانها و مراكز تحقيقاتي، دانشگاهها، مراكز علمي كشور و ساير نهادها.
3ـ كمبود امكانات تحقيقاتي با وجود گستردگي و غناي ذخاير ژنتيكي، گونههاي مختلف گياهي و جانوري در نقاط مختلف كشور.
4ـ قديمي و نارسا بودن قوانين و ساز و كارهاي لازم براي ثبت اختراعات و اكتشافات و مالكيت فكري و عدم حمايت و پشتيباني از محققين و دستاوردهاي فكري آنان.
عواملي كه ميتواند در توسعه زيست فناوري كشور مؤثر باشد عبارتند از:
1ـ حمايت همه جانبه دولت از زيست فناوري.
2ـ حفظ نيروي انساني متخصص، با عنايت ويژه بهشخصيت و وضعيت معيشتي آنان.
3ـ سرمايهگذاري مناسب ويژه دولت در زيرساختها.
4ـ اختصاص بودجه مناسب و قابل توجه حداقل در دو برنامه آينده توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي كشور.
5 ـ تشويق و حمايت از سرمايهگذاري بخش خصوصي.
6 ـ حمايت از جلب سرمايهگذاري خارجي در كشور.
7ـ بهبود و گسترش ارتباطات جهاني.
8 ـ جذب سرمايه و نيروي انساني متخصص از بين ايرانيان مقيم خارج از كشور.
سوابق تدوين سند
( سند ملي زيست فناوري نتيجه تلاش نزديك به200 نفر از متخصصين و مديران مرتبط با موضوع است كه به پيشنهاد و تصويب كميته ملي زيست فناوري در طول دو سال كار مستمر در چارچوب پروژه تدوين استراتژي ملي زيستفناوري در مركز ملي تحقيقات مهندسي ژنتيك و تكنولوژي زيستي تهيه و تدوين شده است. اين سند در تاريخ8/5/1382 توسط وزير علوم، تحقيقات و فناوري در هيأت دولت مطرح و مورد بحث و بررسي قرار گرفت. طبق دستور رياست محترم جمهوري اسلامي ايران بهمنظور حصول اطمينان از اعمال نظرات كليه دستگاههاي ذيربط، مجدداً در11 جلسه كاري بهصورت كارگاههاي يك روزه توسط نمايندگان دستگاههاي زير بازنگري و نهايي شد.
1ـ وزارت علوم، تحقيقات و فناوري.
2ـ وزارت جهاد كشاورزي.
3ـ وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي.
4ـ وزارت دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح.
5 ـ وزارت صنايع و معادن.
6 ـ وزارت اقتصاد و دارائي.
7ـ وزارت بازرگاني.
8 ـ سازمان حفاظت محيط زيست.
9ـ مركز ملي تحقيقات مهندسي ژنتيك و تكنولوژي زيستي.
10ـ مؤسسه تحقيقات واكسن و سرمسازي رازي.
11ـ انستيتو پاستور ايران.
12ـ پژوهشكده بيوتكنولوژي كشاورزي.
13ـ انجمن بيوتكنولوژي ايران.
14ـ انجمن ژنتيك ايران.
15ـ نماينده بخش خصوصي.
16ـ نماينده دفتر همكاريهاي فناوري رياست جمهوري.
17ـ متخصصين زيست فناوري.
اين سند پس از بازنگري و تاييد نمايندگان دستگاههاي فوقالذكر در تاريخ16/2/1383 بهتصويب هيأت دولت رسيد.
كليه اسناد و مدارك پشتوانه سند در دبيرخانه كميته ملي زيستفناوري وزارت علوم، تحقيقات و فناوري موجود است.
آرمانهاي ملي در به كارگيري زيست فناوري
1ـ ارتقاء سطح علمي و دانش فني زيستفناوري كشور و كسب سهم علمي شايسته در عرصه جهاني.
2ـ ارتقاء سهم شايسته زيستفناوري در توسعه بخش كشاورزي، محيطزيست، بهداشت و درمان، صنعت و معدن.
3ـ كسب مقام پيشتازي در زيست فناوري در سطح منطقه.
4ـ بهبود كمي و كيفي محصولات كشاورزي اعم از گياه، دام، طيور و آبزيان براي رسيدن بهخودكفايي نسبي و تأمين امنيت غذايي كشور با استفاده از زيست فناوري.
5 ـ بكارگيري اصول اخلاقي اسلامي و رعايت حقوق پذيرفته شده بينالمللي در توسعه زيست فناوري و توجه به ايمني زيستي در كليه مراحل تحقيق، توليد و عرضه محصولات مرتبط با آن.
6 ـ همكاري با جامعه جهاني براي توسعه زيست فناوري در كشور و استفاده صلحآميز از اين فناوري نوين و راهبردي روز.
شاخصهاي تعيين اهداف زيست فناوري كشور
1ـ امكانپذيري دستيابي بهاهداف در زمانهاي تعيين شده.
2ـ وجود نيروي انساني يا امكان آموزش و بكارگيري نيروي انساني مورد نياز.
3ـ وجود ابزار لازم براي انجام تحقيقات و امكان تأمين كمبودها و تجهيز عناصر برنامه.
4ـ كمك به رفع بحران ملي در زمينه امنيت غذايي، بهداشت و محيط زيست.
5 ـ توجيه اقتصادي ايجاد و توسعه زيست فناوري.
6 ـ امكان دسترسي به اطلاعات و فناوري مورد نياز.
7ـ ماهيت راهبردي بودن زيست فناوري.
اهداف كلان
الف ـ اهداف كوتاه مدت (تا پايان سال1385)
1ـ ساماندهي نظام مديريت زيست فناوري كشور.
2ـ بسترسازي و ظرفيتسازي براي ايجاد، انتقال و توسعه فرآيندهاي توليد فرآوردههاي زيستي.
3ـ بسترسازي و ايجاد زيرساختهاي لازم براي ورود بهبازارهاي جهاني با اولويت كشورهاي منطقه و كشورهاي اسلامي.
4ـ تكميل پروژههاي نيمه تمام زيست فناوري.
5 ـ استفاده از ظرفيـتهاي موجود براي توسعه شبكه ملي آزمايشگاههاي تحقيقات زيست فناوري.
6 ـ ارتقاي سطح آموزش و پژوهش و تربيت نيروي انساني مورد نياز.
7ـ دستيابي و بكارگيري دانش فناوري زيستي گياهي مورد نيار براي افزايش و بهبود كيفيت توليد محصولات راهبردي (گياهان هدف: گندم، برنج، دانههاي روغني، چغندرقند، گياهان علوفهاي دارويي و باغي).
8 ـ دستيابي و بكارگيري فناوري زيستي در زمينه توليد فرآوردههاي تشخيصي، پيشگيري و درماني دامي و بهبود كيفيت و كميت غذاي دام از طريق زيست فناوري.
9ـ دستيابي به دانش فني و بكارگيري روشهاي زيست فناوري پزشكي و پزشكي مولكولي در پيشگيري، تشخيص و درمان بيماريها.
10ـ دستيابي به فناوري زيستي توليد فرآوردههاي مفيد و مورد نياز و بكارگيري آنها در پيشگيري، تشخيص و درمان بيماريها.
11ـ دستيابي به استانداردهاي جهاني در زمينه تضمين كيفيت فرآوردههاي زيست فناوري.
12ـ استفاده از زيست فناوري براي حفظ تنوع زيستي و ذخاير ژنتيكي.
13ـ استفاده از زيست فناوري براي پاكسازي محيط زيست.
14ـ زمينه سازي براي توسعه زيست فناوري در بخش صنعت معدن و انرژي.
15ـ ايـجـاد زمـينـههـاي لازم بـراي مـشـاركـت مـحـققـيـن زيـسـت فـنـاوري و سرمايهگذاران بخش خصوصي در توسعه شركتهاي تحقيقاتي و توليدي زيست فناوري.
16ـ دستيابي به دانش ارزيابي و مديريت خطرات زيست فناوري.
ب ـ اهداف ميان مدت ( تا پايان برنامه چهارم توسعه)
1ـ صدور 30 درصد از فرآوردهها و خدمات زيستفناوري توليد شده در كشور.
2ـ افزايش سهم توليدات زيست فناوري از كل توليد ناخالص ملي كشور بهميزان دو برابر اين سهم در سال1382.
3ـ افزايش نسبت نيروهاي انساني فعال در زيستفناوري به كل جمعيت كشور، از20 نفر در ميليون، به50 نفر در ميليون.
4ـ افزايش تعداد بنگاههاي خصوصي و تعاوني زيستفناوري كشور به تعداد حداقل 200بنگاه با اشتغالزايي مستقيم 7000 نفر نيروي تخصصي.
5 ـ دستيابي و بكارگيري فناوري زيستي براي پيشگيري و درمان ژنتيكي بيماريها با استفاده از فرآوردهها و روشهاي زيست فناوري ( بيماريهاي هدف: سرطان، ديابت و بيماريهاي وراثتي).
6 ـ دستيابي و بكارگيري فناوري زيستي در زمينه گياهان هدف در برنامه كوتاه مدت و گياهان داروئي و كشت و كار حداقل 3 گياه تراريخته در كشور به مساحت حداقل نيم درصد سطح زير كشت اين قبيل گياهان در جهان.
7ـ دستيابي و بكارگيري فناوري زيستي براي توليد فرآوردههاي غذايي، بهداشتي، صنعتي، معدني و انرژي مرتبط با زيست فناوري به ميزان ده درصد توليد كل اين فرآوردهها.
8 ـ دستيابي به دانش فني توليد حيوانات تراريخته.
9ـ رشد دو برابر استفاده از زيست فناوري در جهت حفظ تنوع زيستي و ذخاير ژنتيكي.
10ـ رشد سه برابر در استفاده از زيست فناوري براي حفظ، ارتقاء و پاكسازي محيطزيست در راستاي توسعه پايدار كشور.
11ـ تكميل، ساماندهي و شبكهسازي بانكهاي: ژن گياهي ملي، ميكروارگانيسمي، تنوع زيستي، ژن انساني و ناقلين و ثبت و كاتالوگ كردن حداقل 5 درصد از نمونههاي هريك از بانكها با استفاده از روشهاي مولكولي.
ج ـ اهداف بلند مدت (تا پايان برنامه پنجم توسعه)
1ـ ارتقاء سهم بازار خدمات و فرآوردههاي زيستي به ميزان 50% محقق در برنامه ميان مدت.
2ـ افزايش سهم بازاريافتههاي جديد خدمات و فرآوردههاي زيستي محقق در برنامه ميان مدت به ميزان 20%.
3ـ افزايش توليد فرآوردههاي زيستي كشور به ميزان دو برابر هدف كمي محقق در برنامه ميان مدت.
4ـ تربيت نيروي انساني و افزايش نيروي انساني مورد نياز رشتههاي مختلف زيستفناوري به نسبت دويست در ميليون تا پايان برنامه.
5 ـ ايجاد زمينههاي لازم براي گسترش فعاليت شركتهاي خصوصي و تعاوني زيستفناوري به تعداد حداقل 300 واحد تا پايان برنامه.
6 ـ توسعه فعاليتهاي پژوهشي، توليدي و كاربردي زيست فناوري در ارائه خدمات و توليد فرآوردههاي حوزه پزشكي و كشاورزي.
7ـ دستيابي و بكارگيري دانش زيست فناوري براي توليد فرآوردههاي صنعتي، غذايي، معدني و انرژي مرتبط با زيستفناوري به ميزان 20% توليد كل اين فرآوردهها.
8 ـ بكارگيري نتايج محقق در حوزه «حفظ، ارتقاء و پاكسازي محيطزيست» در برنامه ميان مدت.
9ـ بكارگيري نتايج محقق در حوزه «حفظ تنوع زيستي و ذخاير ژنتيكي» در برنامه ميان مدت.
سياستهاي ملي توسعه زيست فناوري
1ـ سياستهاي زيست فناوري در بعد سياسي و مديريتي
1ـ1ـ با توجه به ابعاد ملي زيستفناوري بايد فعاليتهاي مربوط به آن بطور فرابخشي مديريت و هماهنگ شود.
1ـ2ـ توسعه زيستفناوري بايد در جهت ارتقاء اقتدار ملي بوده و در تدوين برنامههاي توسعهاي كشور لحاظ گردد و همراه با ايجاد و گسترش زيرساختهاي موردنياز اين حوزه باشد.
1ـ3ـ توسعه زيستفناوري بايد همراه با گسترش همكاريهاي علمي و فناوري در سطح ملي، منطقهاي و بينالمللي باشد.
1ـ4ـ با توجه به سرعت رشد زيستفناوري بايد تسهيلات ويژه مقرراتي در جابجايي نيروهاي متخصص اعم از داخلي و خارجي لحاظ گردد.
2ـ سياستهاي زيست فناوري در بعد اقتصادي
2ـ1ـ توسعه زيستفناوري بايد در جهت تأمين نيازهاي راهبردي كشور (در امنيت غذايي و سلامت جامعه و محيطزيست) باشد.
2ـ2ـ توسعه زيستفناوري بايد در راستاي ارتقاء توان رقابتي توليدات كشور باشد بطوريكه توليد و صادرات محصولات و خدمات زيستفناوري را افزايش دهد.
2ـ3ـ توسعه زيستفناوري بايد همراه با حمايت و تشويق دولت از سرمايهگذاري و مشاركت بخش خصوصي و تعاونيها باشد.
2ـ4ـ توسعه زيستفناوري بايد همراه با حمايت دولت از مشاركت و سرمايهگذاري خارجي باشد.
2 ـ 5 ـ توسعه زيستفناوري بايد همراه با ايجاد دانش فني در داخل و دستيابي كشور به دانش فني از منابع خارجي باشد.
2ـ6 ـ توسعه زيست فناوري بايد در جهت بهرهبرداري بهينه از ذخاير ژنتيكي باشد.
3ـ سياستهاي زيست فناوري در بعد زيستمحيطي
3ـ1ـ توسعه زيست فناوري نبايد مغاير با قوانين زيستمحيطي كشور باشد.
3ـ2ـ توسعه زيست فناوري در كشور بايد در جهت حفاظت از ذخاير ژنتيكي باشد.
3ـ3ـ توسعه زيست فناوري بايد توأم با رعايت اصول ايمني زيستي در چارچوب پروتكلهاي جهاني مورد قبول كشور باشد.
4ـ سياستهاي زيست فناوري در بعد اجتماعي
4ـ1ـ بايد نيروي انساني متخصص كشور به عنوان مهمترين ركن رشد و گسترش زيستفناوري در كشور مورد توجه و حمايت همه جانبه مادي و معنوي قرار گيرد.
4ـ2ـ توسعه زيست فناوري بايد همراه با ارتقاي سطح آگاهي عمومي از اين فناوري باشد.
4ـ3ـ توسعه زيست فناوري بايد توأم با رعايت اصول اخلاقي، حقوقي و مقررات كشوري باشد.
4ـ4ـ توسعه زيست فناوري بايد همراه با حمايت از گسترش نقش نهادهاي غيردولتي باشد.
4 ـ 5 ـ توسعه زيست فناوري بايد همراه با رشد علمي ـ تخصصي و ارتقا مهارتهاي نيروي انساني باشد.
4ـ6 ـ توسعه زيست فناوري نبايد سلامت انسان را به مخاطره بياندازد.
4ـ7ـ توسعه زيست فناوري بايد در جهت ارتقاي سطح سلامت جامعه باشد.
4ـ 8 ـ توسعه زيست فناوري بايد در جهت تأمين امنيت غذايي كشور باشد.
4ـ 9ـ توسعه زيست فناوري بايد موجب رشد اشتغالزايي در جامعه گردد.
راهبرد ملي توسعه زيست فناوري
با توجه به قابليتهاي موجود در كشور و فاصله رو به رشد زيست فناوري كشور با دنيا و به منظور توسعه متوازن زيستفناوري و براي نيل به اهداف تعيين شد در اين سند، راهبرد پيشنهادي، « راهبرد جهشي» انتخاب گرديده است.
در اين راهبرد، سعي خواهدشد با استفاده صحيح از منابع، اولويت بندي صحيح در حوزههاي مختلف زيستفناوري و پيشبيني سازوكارهاي لازم براي نظارت بر روند اجراء بتوان در پايان هر كدام از برنامههاي كوتاه مدت، ميان مدت و بلند مدت، به اهداف تعيين شده دست يافت.
( راهبردهاي ساماندهي نظام مديريت زيست فناوري:
ـ سازماندهي و هماهنگي فعاليتهاي زيست فناوري كشور، از طريق نظام فرابخشي مديريت زيست فناوري، كه در آن ساختارهاي « سياستگذاري و برنامهريزي»، « پشتيباني و اجرا»، نظارت و ارزشيابي لحاظ گردد.
ـ ايجاد و حمايت از واحدهاي مطالعات (ارزيابي، رديابي، پيشبيني و آيندهنگري) زيستفناوري با مجوز مراجع ذيصلاح.
ـ شايسته سالاري در امور سياستگذاري و برنامهريزي، مديريت اجراء، نظارت و ارزشيابي با تأكيد بر سيستم انتخابي.
ـ در طول اجراي اين برنامه كليه سازمانهاي مرتبط با زيستفناوري ضمن حفظ روابط سازماني و استقلال داخلي خود ملزم به هماهنگي با برنامه مندرج در اين سند ميباشند.
(راهبردهاي تأمين نيروي انساني
ـ تدوين برنامه جامع آموزشي زيستفناوري كشور.
ـ تسهيل و حمايت از ارائه دورههاي آموزشي زيست فناوري در قالب مراكز آموزشي خصوصي.
ـ بهرهگيري از ظرفيت مراكز پژوهشي در تربيت نيروي انساني.
ـ برگزاري دورههـاي مشـترك آموزشـي بيـن مـراكز علمي داخـلي و خارجي و هدفمندكردن اعزام دانشجو به خارج از طريق تخصيص سهميه متناسب به هر دستگاه.
ـ ايجاد تسهيلات ويژه براي رفت و آمدهاي علمي اساتيد و متخصصان داخلي و خارجي.
ـ استفاده از اساتيد خارجي و ايراني مقيم خارج به منظور جبران كمبود تعداد اساتيد داخلي.
ـ برگزاري دورههاي كوتاه مدت و ضمن خدمت، جهت تربيت نيروهاي تخصصي و تكنسين ماهر از بين دانش آموختگان.
ـ تقويت مراكز آموزشي ارائه دهنده دورهاي آموزش زيستفناوري و پشتيباني از راهاندازي و توسعه دورههاي آموزشي موردنياز در اين مراكز.
ـ استفاده از فرصتهاي آموزشي در حين اجراي پروژههاي انتقال فناوري و خريد تجهيزات از خارج از كشور.
ـ تسهيل در تكميل هرم نيروهاي انساني موردنياز مراكز پژوهشي زيستفناوري از طريق اصلاح ساختار تشكيلاتي اين مراكز و ساماندهي نيروي انساني.
ـ استفاده از امكانات و مشاركت بخشهاي توليدي و تجاري در ارائه دورههاي آموزشي زيستفناوري.
ـ تسهيل در تكميل هرم نيروي انساني موردنياز مراكز پژوهشي زيستفناوري از طريق اصلاح ساختار تشكيلاتي اين مراكز و ساماندهي نيروي انساني.
( راهبردهاي توسعه زيرساختها و پشتيباني
ـ وضع قوانين مالكيت فكري متناسب با زيستفناوري و ايجاد سازوكارهاي تخصصي لازم جهت پشتيباني حقوقي و قضايي موردنياز در توسعه زيستفناوري.
ـ ساماندهي و يا ايجاد مراجع ملي غير ذينفع جهت تأييد كيفيت محصولات و فرآيندهاي توليد زيستفناوري.
ـ زمينهسازي براي مشاركت فعال تشكلهاي غيردولتي در سياستسازي و نظارت بر اجراي سياستها.
ـ ايجاد شبكه ملي اطلاعات زيست فناوري كشور.
ـ ارتقاي آگاهي همگاني و گسترش پذيرش عمومي زيست فناوري از طريق رسانههاي عمومي و نهادهاي غيردولتي.
ـ تدوين استانداردهاي ملي براي محصولات زيستفناوري.
ـ تدوين اصول اخلاقي زيستفناوري توسط كميته ملي اخلاق زيستي.
ـ تسريع در تدوين مقررات ايمني زيستي و ايجاد زمينههاي لازم براي اجراي آن.
ـ تسهيل امور مربوط به صادرات و واردات محصولات، مواد اوليه و تجهيزات زيستفناوري از طريق درج مقررات مناسب در آئيننامه اجرائي صادرات و واردات كشور.
ـ حمايت از عضويت مراكز زيستفناوري در سازمانهاي منطقهاي و بينالمللي.
ـ حمايت از ايجاد بنگاههاي بازاريابي خصوصي.
ـ ايجاد بخش زيستفناوري در مؤسسات دولتي خدمات بازاريابي.
ـ حمايت از ايجاد نظام سرمايهگذاري ريسكپذير در زيستفناوري.
ـ تشكيل صندوق حمايت از توسعه زيستفناوري.
ـ حمايت از ايجاد شركتهاي سرمايهگذاري در زيستفناوري.
ـ شناسائي و استفاده از ظرفيتهاي موجود آزمايشگاهي زيستفناوري كشور، رفع خلاء هاي موجود و شبكهسازي آزمايشگاههاي زيستفناوري و ايمني زيستي.
ـ تكميل ضربتي پروژههاي نيمه تمام تعريف شده در اهداف اين سند از طريق اختصاص منابع به صورت پروژهاي و خارج از اعتبارات دستگاه مجري.
ـ تعيين و تقويت مراكز فعال مرجع و مراكز برگزيده زيستفناوري كشوري.
(راهبردهاي دستيابي به فناوريهاي زيستي
ـ تدوين برنامه جوامع دستيابي به فناوريهاي زيستي و تعيين اولويت و مزيتيابي براي فناوريهايي كه بايد از طريق توليد درونزا ايجاد شوند و يا فناوريهايي كه بايستي با يادگيري و انتقال از خارج به آنها دست يافت.
ـ تقويت بخش پژوهش به منظور ايجاد و توسعه فناوريهاي زيستي از طريق:
1ـ تخصيص بودجه و ارائه تسهيلات در راستاي اولويتهاي تدوين شده توسط كميته ملي زيستفناوري در حوزههاي تخصصي مربوطه.
2ـ اعمال اصلاحات ساختاري لازم در مؤسسات پژوهشي زيستفناوري به نحوي كه امكان انطباق با فعاليتهاي پويا را داشتهباشند و لحاظ نمودن اين اصل در ايجاد مؤسسات پژوهشي جديد.
3ـ گسترش فرهنگ و ايجاد بسترهاي تحقيقات گروهي و شبكهاي و حمايت از فعاليتهاي پژوهشي بين سازماني، بين بخشي، منطقهاي و بينالمللي از طريق تدوين آئيننامههاي لازم، ارائه تسهيلات ويژه و تشويقهاي مادي و معنوي در اين مقوله.
4ـ تعيين قطبهاي تحقيقات زيستفناوري در هر حوزه تخصصي و اولويت دادن براي جذب نيروي متخصص و امكانات به اين مركز.
5 ـ تدوين شيوه نامههاي داوري و تصويب طرحهاي پژوهشي زيستفناوري و تعيين سازوكار نظارتي غيرذينفع به منظور افزايش ثمردهي طرحهاي پژوهشي زيستفناوري.
( ساماندهي انتقال فناوري از خارج كشور و هدفمند نمودن آن از طريق:
1ـ تدوين مقررات و سازوكار لازم در بازديدهاي علمي خارجي و جلسات مذاكره با بنگاههاي خارجي.
2ـ ايجاد بانك اطلاعات منابع و فرصتهاي انتقال و يادگيري زيست فناوري از خارج و ارائه خدمات مشاورهاي و حقوقي انتقال فناوري به بخشها.
3ـ تسهيل سرمايهگذاري مشترك بنگاههاي زيستفناوري داخلي و خارجي جهت دستيابي به فناوري زيستي پيشرفته جهاني.
4ـ تسهيلات ويژه جهت جابجايي و استخدام متخصصان خارجي صاحب فناوري زيستي در مواقعي كه فرصتهاي ويژهاي در اين راستا به وجود ميآيد.
5 ـ تعيين سازوكار مشاركت دانشگاهها و مؤسسات پژوهشي در پروژههاي انتقال فناوري در راستاي موفقيت در انتقال واقعي دانش فني.
6 ـ حمايت از حضور در نمايشگاهها و كنفرانسهاي منطقهاي و بينالمللي زيستفناوري.
7ـ استفاده از فرصت اعزام دانشجو به خارج و دورههاي مشترك آموزش مراكز علمي داخل و خارج در راستاي انتقال دانش فني.
( راهبردهاي صنعتي و توليدي
ـ حمايت از پاركها و مراكز رشد زيستفناوري.
ـ تدوين مكانيسمهاي انتقال فناوري زيستي از مراكز پژوهشي به مراكز بهرهبردار.
ـ حمايت از ايجاد شركتهاي خدمات مهندسي و مشاوره زيستفناوري در بخش خصوصي.
( راهبردهاي تقويت بخش خصوصي و تجارت و بازار
ـ ايجاد مناطق آزاد توسعه زيستفناوري به منظور افزايش امكان توليد و صادرات محصولات زيستفناوري.
ـ زمينهسازي براي استفاده از ظرفيتهاي موجود در داخل و كشورهاي منطقه براي گسترش بازار محصولات زيستفناوري.
ـ حضـور فـعال مؤثر در نمايشگاهها و همايشهاي منطقهاي و بينالمللي به منظور گسترش بازار محصولات زيستفناوري.
ـ ايجاد سازوكارهاي مؤثر براي جذب سرمايهگذاريهاي خارجي.