هيأت وزيران در جلسه مورخ 1380.12.22 بنا به پيشنهاد مشترك شماره 129026 مورخ 1380.12.19 وزارتخانههاي كار و مور اجتماعي وبهداشت، درمان و آموزش پزشكي و سازمان تأمين اجتماعي و به استناد بند(5) جزء (ب) ماده واحده قانون اصلاح تبصره(2) الحاقي ماده (76) قانوناصلاح مواد (72) و (77) و تبصره ماده (76) قانون تأمين اجتماعي مصوب 1354 و الحاق دو تبصره به ماده (76) مصوب 1371 ـ مصوب 1380 -آييننامه اجرايي بند ياد شده را به شرح زير تصويب نمود:
آييننامه اجرايي بند (5) جزء (ب) ماده واحده قانون اصلاح تبصره (2) الحاقي ماده (76) قانون اصلاح مواد (72) و (77) و تبصره ماده (76) قانون تأمين اجتماعي مصوب 1354 و الحاق دو تبصره به ماده (76) مصوب 1371 ـ مصوب 1380
ماده 1 ـ
كارهاي سخت و زيانآور كارهايي است كه در آنها عوامل فيزيكي، شيميائي، مكانيكي و بيولوژيكي محيط كار غير استاندارد بوده و در اثراشتغال بيمه شده تنشي به مراتب بالاتر از ظرفيتهاي طبيعي(جسمي و رواني) در وي ايجاد ميشود كه نتيجه آن بروز بيماري شغلي و عوارض ناشي ازآن ميباشد. مشاغل سخت و زيانآور موضوع اين ماده به دو گروه تقسيم ميشوند:
الف ـ مشاغلي كه صفت سخت و زيان آوري با ماهيت شغلي وابستگي داشته اما ميتوان با بكارگيري تمهيدات بهداشتي، ايمني و تدابير فني مناسبتوسط كارفرما سختي و زيانآوري آنها را حذف نمود.
ب ـ مشاغلي كه ماهيتاً سخت و زيانآور بوده و با بكارگيري تمهيدات بهداشتي، ايمني و تدابير فني توسط كارفرما، صفت سختي و زيانآوري آنهاكاهش يافته ولي كماكان سخت و زيانآوري آنها حفظ ميگردد.
ماده 2 ـ
تعيين سخت و زيانآور بودن مشاغل موضوع ماده (1) و نوع آن(گروه «الف» و گروه «ب») در هر كارگاه با بررسي سوابق، انجام بازديد وبررسي شرايط كار توسط كارشناسان بهداشت حرفهاي وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي و بازرسان وزارت كار و امور اجتماعي و با تاييد آنتوسط كميته استاني موضوع اين آيين نامه انجام ميگيرد.
تبصره ـ كارفرمايان كارگاهها مكلفند با كارشناسان و بازرسان موضوع اين ماده همكاري و مدارك مورد نياز را در اختيار آنان قرار دهند.
ماده 3 ـ
كارفرمايان كليه كارهاي سخت و زيان آور كه تمامي يا برخي از كارهاي آنها سخت و زيانآور ميباشند مكلفند اقدامات زير را انجام دهند:
1ـ كارفرمايان كارگاههاي تأسيس شده، تا تاريخ قانون ياد شده مكلفند حداكثر ظرف 2 سال از تاريخ مزبور، نسبت به ايمنسازي عوامل و شرايط محيطكار مطابق حد مجاز و استانداردهاي مشخص شده در قانون كار و آئيننامههاي مربوط (مصوب شورايعالي حفاظت فني) و ساير قوانين موضوعه در اينزمينه اقدام نمايند.
در مورد كارگاههايي كه پس از تصويب قانون ياد شده ايجاد ميگردد كارفرمايان مربوط مكلفند گواهي لازم را از وزارتخانههاي كار و امور اجتماعي وبهداشت، درمان و آموزش پزشكي مبني بر رعايت ايمني بهداشت و استاندارد بودن آنها طبق قانون كار اخذ نمايند. اجازه فعاليت اين قبيل كارگاههامشروط به ارايه گواهي مزبور ميباشد.
2ـ كارفرمايان مكلفند شاغلين در كارهاي سخت و زيانآور را حداقل سالي يكبار به منظور آگاهي از روند سلامتي و تشخيص بهنگام بيماري و پيشگيرياز فرسايش جسمي و روحي آنان توسط مراكز بهداشتي و درماني مورد معاينه قرار داده و نتيجه را در پروندههاي مربوط ضبط و يك نسخه از آن را بهسازمان تأمين اجتماعي ارايه نمايند.
3ـ تغيير شغل بيمه شده كه در معرض فرسايش جسمي و روحي ناشي از اشتغال در كارهاي سخت و زيانآور باشد بر طبق مقررات پيشبيني شده درقانون كار صورت ميگيرد.
4ـ معاينات قبل از استخدام طبق ماده (90) قانون تأمين اجتماعي ـ مصوب 1354 ـ انجام ميگيرد.
ماده 4 ـ
به استناد تبصره (1) ماده (96) قانون كار مقررات و ضوابط انجام معاينات پزشكي موضوع ماده (3) اين آييننامه اعم از قبل از استخدام وادواري اختصاصي و هر گونه معاينات پزشكي ديگر در اين ارتباط مطابق با دستورالعملها و آييننامههاي جاري وزارت بهداشت، درمان آموزشپزشكي خواهد بود.
تبصره ـ وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي موظف است تمهيدات لازم براي اعلام نتايج معاينات موضوع اين ماده متناسب با شرح وظايفسازمانهاي ذيربط بعمل آورد.
ماده 5 ـ
حذف صفت سخت و زيانآوري كار در اثر بكارگيري تمهيدات بهداشتي، ايمني و تدابير فني توسط كارفرما بعد از گذشت «2» سال از تاريختصويب قانون در هر كارگاه و خروج شغل از شمول اين آييننامه و يا استمرار سخت و زيانآوري كار، پس از اعلام نتايج بازديد و بررسي شرايط كارتوسط كارشناسان موضوع ماده (2) اين آييننامه و تاييد كميته استاني كارهاي سخت و زيانآور انجام ميگيرد.
تبصره ـ وزارتخانههاي بهداشت، درمان و آموزش پزشكي و كار و امور اجتماعي مكلفند گزارش بازديد خود از كليه كارگاههايي كه تمام يا برخي ازمشاغل آنها سخت و زيان آور تشخيص داده شده است را به كميته استاني مربوط ارايه نمايند.
ماده 6 ـ
در صورتي كه گزارش كارشناسان موضوع ماده (5) اين آييننامه پس از تاييد كميته استاني حاكم از عدم كاهش يا حذف عوامل زيانآور وبيماريزاي محيط كار از سوي وزارتخانههاي كار و امور اجتماعي و بهداشت، درمان و آموزش پزشكي بعمل خواهد آمد.
ماده 7 ـ
سياستگذاري كشوري كارهاي سخت و زيان آور موضوع اين آييننامه، ارزيابي مجدد مشاغلي كه بدواً سخت و زيان آور تعيين شدهاند ولي براساس اطلاعات بعدي نياز به بازنگري دارند. ايجاد هماهنگي و نظارت بر عملكرد و رسيدگي به درخواست كميتههاي استاني موضوع ماده (8) بهمنظور تشخيص و تطبيق مشاغل سخت و زيان آور كميته استاني متشكل از اعضاي زير در هر استان تشكيل ميگردد:
1ـ مدير كل كار و امور اجتماعي استان به عنوان رييس كميته
2ـ معاون بهداشتي دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي، درماني دانشگاه.
3ـ مدير تشكل تأمين اجتماعي استان
4ـ يك نفر بازرس كار با معرفي اداره كل كار و امور اجتماعي استان.
5ـ دو نفر كارشناس مسؤول بهداشت حرفهاي كه يك نفر از آنها از زنان خواهد بود با معرفي مديريت درمان تأمين اجتماعي استان.
6ـ يك نفر كارشناس بهداشت حرفهاي با معرفي مديريت درمان تأمين اجتماعي استان.
تبصره 1 ـ حضور نماينده بيمه شده و كارفرما در جلسات بدون حق راي اجتماعي استان.
تبصره 2 ـ جلسات كميتههاي استاني در اداره كل كار و امور اجتماعي تشكيل و با حضور «5» نفر از اعضاء رسميت مييابد و تصميمات جلسه بااكثريت آراء حاضرين معتبر و لازمالاجرا ميباشد.
تبصره 3 ـ در استانهايي كه دانشكده علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني مستقل وجود دارد در صورت طرح پروندههاي مرتبط با منطقه تحتپوشش، كارشناس مسئول بهداشت حرفهاي معاونت بهداشتي دانشكده مزبور، جايگزين كارشناس مسئول بهداشت حرفهاي معاونت بهداشتي دانشگاهخواهد بود.
تبصره 4 ـ با تصويب كميته استاني دعوت از افراد صاحب نظر و اساتيد مربوط جهت شركت در جلسات بدون حق راي بلامانع است.
ماده 8 ـ
به منظور تشخيص و تطبيق مشاغل سخت و زيان آور كميته استاني متشكل از اعضاي زير در هر استان تشكيل مي گردد:
1ـ مديركل كار و امور اجتماعي استان به عنوان رئيس كميته.
2ـ معاون بهداشتي دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي، درماني دانشگاه.
3ـ مدير كل تأمين اجتماعي استان.
4ـ يك نفر بازرس كارب با معرفي اداره كل كار و امور اجعماعي استان.
5ـ دو نفر كارشناس مئول بهداشت حرفه اي كه يك نفر از آنها از زنان خواهد بود با معرفي مديريت درمان تأمين اجتماعي استان.
6ـ يك نفر كارشناس بهداشت حرفه اي با معرفي مديريت درمان تأمين اجتماعي استان.
تبصره 1ـ حضور نماينده بيمه شده و كارفرما در جلسات بدون حق رأي بلامانع مي باشد.
تبصره 2ـ جلسات كميته هاي استاني در اداره كل كار و امور اجتاعي تشكيل و با حضور 5 نفر از اعضاء رسميت مي يابد و تصميمات جلسه با اكثريت آراء حاضرين معتبر و لازم الاجرا مي باشد.
تبصره 3ـدر استانهايي كه دانشكده علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني مستقل وجود دارد در صورت طرح پرونده هاي مرتبط با منطقه تحت پوشش، كارشناس مئول بهداشت حرفه اي معاونت بهداشتي دانشكده مزبور، جايگزين كارشناس مسئول بهداشت حرفه اي معاونت بهداشتي دانشگاه خواهد بود.
تبصره 4ـ با تصويب كميته استاني دعوت از افراد صاحب نظر و اساتيد مربوط جهت شركت در جلسات بدون حق رأي بلامانع مي باشد.
ماده 9 ـ
وظايف كميتههاي استاني به شرح زير ميباشد:
1ـ تعيين و تطبيق مشاغل سخت و زيانآور با مواد اين آييننامه و اعلام به مراجع ذيربط و توجه ويژه به بانوان شاغل مشمول مشاغل سخت و زيانآوربه خصوص در دوران بارداري و شيردهي.
2ـ بررسي و تشخيص مشاغل موضوع ماده (1) اين آييننامه كه توسط بيمه شده، كارفرما يا ساير مراجع به عنوان مشاغل سخت و زيان آور معرفي شدهو اعلام نتيجه به متقاضي و سازمانهاي ذيربط.
3ـ بررسي مواردي كه با اتخاذ تدابير لازم حالت سخت و زيان آوري شغل يا مشاغل از بين رفته و در زمره مشاغل عادي درآمدهاند و اعلام آن به مراجعذيربط به منظور حذف مزايا و امتيازات و... كه به كار سخت و زيانآور تعلق گرفته است.
4ـ بررسي و ارائه پيشنهاد مشاغل جديد براي طرح در شوراي عالي حفاظت فني براي تعيين سخت و زيان آور بودن و يا نبودن آن.
5ـ اجراي سياستها و مصوبات شوراي عالي حفاظت فني.
تبصره ـ كارفرمايان كارگاهها مكلفند با كميته موضوع ماده (9) اين آييننامه همكاري و مدارك مورد نياز را در اختيار آنان قرار دهند.
ماده 10 ـ
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي مكلف است هر ساله حدود تماس شغلي عوامل بيماريزا را به شورايعالي حفاظت فني اعلامنمايد شورايعالي مذكور موظف است مراتب را به كميتههاي استاني كارهاي سخت و زيان آور جهت اجرا اعلام نمايد.
ماده 11 ـ
در صورت تشخيص كميته استاني مبني بر قرار گرفتن كار در اعداد گروه (الف) و (ب) ماده (1) اين آييننامه، كارفرما موظف است نسبت بهحذف يا كاهش عوامل سختي و زيانآوري كار تا حد مجاز و تأمين استاندارهاي لازم مورد تاييد مراجع ذيربط در مهلت مقرر اقدام نمايد. در غير اينصورت هر گونه عارضه، حادثه و غرامتهاي ناشي از بيماري، از كار افتادگي و غيره به عهده كارفرما خواهد بود.
ماده 12 ـ
علاوه بر كارهاي سخت و زيان آور مشخص شده طبق مصوبات شورايعالي حفاظت فني، موارد تاييد شده توسط كميته استاني و موارد زيرنيز سخت و زيان آور شناخته ميشوند.
1ـ كار در ندامتگاهها و زندانها.
2 ـ مشاغلي كه مستقيماً در مراكز روان درماني با بيماران رواني مرتبط هستند.
3ـ خبرنگاري.
ماده 13 ـ
نحوه توالي و تناوب اشتغال در مشاغل سخت و زيانآور:
1ـ ايام زير چنانچه در فواصل اشتغال به كارهاي سخت و زيان آور واقع شود، به عنوان سابقه اشتغال در كارهاي سخت و زيانآور محسوب ميگردد.
الف ـ تعطيلات هفتگي.
ب ـ تعطيلات رسمي.
ج ـ ايام استفاده از مرخصي استحقاقي.
د ـ ايام استفاده از مرخصي بابت ازدواج يا فوت همسر، پدر، مادر و فرزندان به مدت 3 روز با دريافت دستمزد در مورد مشمولان قانون كار.
هـ ـ ايام استفاده از مرخصي استعلاجي يا استراحت پزشكي اعم از اينكه حقوق ايام مزبور توسط كارفرما پرداخت شود و يا اينكه بيمه شده از غرامتدستمزد ايام بيماري استفاده كرده است.
2 ـ ايام و موارد زير چنانچه در فواصل اشتغال بيمه شده به كارهاي سخت و زيان آور واقع شود موجب زايل شدن توالي اشتغال وي در كارهاي سختو زيان آور نميگردد.
الف ـ ايام خدمت وظيفه سربازي(دوران ضرورت و احتياج)مشروط بر اينكه بيمه شده حداكثر تا دو ماه پس از پايان خدمت به كار سابق خود برگشته ويا اينكه در كار ديگري كه سخت و زيان آور شناخته شده مشغول به كار شده باشد و همچنين ايام آماده به خدمت.
ب ـ دوران توقيف بيمه شده در صورتيكه منتهي به محكوميت وي نگردد و يا اينكه كارفرما بر اساس تكليف قانوني حقوق دوران مزبور را به بيمه شدهپرداخت نمايد.
ج ـ ايام حالت تعليق كه به واسطه عوامل قهريه طبيعي و يا حوادث و مخاطرات اجتماعي(مانند سيل، زلزله جنگ و آتشسوزي) كه خارج از ارادهكارفرما و بيمار شده بوده و در نتيجه آن كارگاه به طور موقت تعطيل ميگردد.
د-ايام استفاده از مقرري بيمه بيكاري مشروط بر اينكه بيمه شده قبل از اتمام و يا بلافاصله پس از اتمام دوره مزبور در مشاغلي كه سخت و زيانآورشناخته شده مشغول به كار شده يا طبق اين آييننامه بتواند بازنشسته شود.
هـ ـ ايام خدمت در جبهه كه به تاييد مراجع ذيصلاح رسيده باشد.
و ـ دوران اسارت يا محكوميت سياسي كه بيمه شده بر اساس آن به عنوان آزاده شناخته شده باشد.
ز ـ ايام بلاتكليفي بيمه شده كه مستند به آراي صادره از سوي هيأتهاي حل اختلاف و يا ساير مراجع قانوني منجر به پرداخت حقوق ايام مزبور شدهباشد.
ح ـ ايام استفاده از غرامت دستمزد ايام بيماري كه در فاصله زماني 1354.5.10 تا 1359.4.1 واقع شده باشد.
ط ـ غيبت غيرموجه حداكثر به مدت 10 روز در سال در مورد كارگاههاي مشمول قانون كار يا بر اساس مقررات انضباطي، تخلفاتي و يا استخداميمربوط در كارگاههاي غيرمشمول قانون كار كه منجر به اخراج، انفصال موقت يا دايم نشده باشد.
3ـ ايام و موارد ذيل چنانچه در فواصل اشتغال بيمه شده به كارهاي سخت و زيانآور واقع شود توالي اشتغال او را از بين برده و موجب تناوب اشتغالوي ميگردد.
الف ـ استفاده از مرخصي بدون حقوق به هر منظور و تحت هر عنوان.
ب ـ اخراج، استعفا، انفصال و بازخريدي
ج ـ غيبت غيرموجه بيش از 10 روز در هر سال در كارگاههاي مشمول قانون كار يا بر اساس مقررات انضباطي، تخلفاتي و يا استخدامي مربوط دركارگاههاي غير مشمول قانون كار كه منجر به اخراج، انفصال موقت و يا دايم شده باشد.
د ـ اشتغال در كارها و مشاغل عادي.
هـ ـ اشتغال در حرف و مشاغل آزاد.
و ـ بيمه اختياري.
ز ـ بيكاري بدون دريافت مقرري بيكاري.
ح ـ ساير موارد مشابه.
ماده 14 ـ
شرايط بازنشستگي در كارهاي سخت و زيان آور:
1ـ بيمهشدگاني كه حداقل 20 سال سابقه كار متوالي يا 25 سال سابقه كار متناوب و پرداخت حق بيمه در كارهاي سخت و زيانآور را دارا باشند، بدونشرط سني ميتوانند درخواست بازنشستگي از سازمان تأمين اجتماعي نمايند.
2ـ چنانچه كميسيونهاي پزشكي موضوع ماده (91) قانون تأمين اجتماعي قبل از رسيدن بيمه شده شاغل در كارهاي سخت و زيان آور به سابقه مقرر دربند(1) فوق، فرسايش جسمي و روحي وي را ناشي از اشتغال به كارهاي سخت و زيان آور تشخيص و تاييد نمايند.
3ـ اين قبيل بيمهشدگان به صرف ارايه درخواست بازنشستگي مجاز به ترك كار نبوده و ميبايد احراز شرايط و استحقاق آنها جهت بازنشستگي پيش ازموعد در كارهاي سخت و زيان آور رسماً از سوي سازمان تأمين اجتماعي به آنها ابلاغ شود و سپس ترك كار نمايند.
4ـ چنانچه بيمه شده شرايط استفاده از بازنشستگي پيش از موعد در كارهاي سخت و زيانآور را طبق اين آييننامه احراز كند سازمان تأمين اجتماعيمكلف است نسبت به برقراري مستمر وي از تاريخ ترك كار اقدام نمايد.
5ـ بيمهشدگان شاغل كه حداقل 20 سال متوالي يا 25 سال متناوب سابقه پرداخت حق بيمه در مشاغل سخت و زيان آور مربوط به قبل از تاريختصويب قانون را داشته باشند و يا در آينده شرايط مذكور را احراز نمايند ميتوانند درخواست بازنشستگي خود را با رعايت بند(3) اين ماده به سازمانتأمين اجتماعي تسليم نمايند.
ماده 15 ـ
چنانچه فرسايش جسمي و روحي ناشي از اشتغال در كارهاي سخت و زيانآور در اثر عدم رعايت بندهاي (1) و (2) جزء (الف) ماده واحدهقانون ياد شده تشخيص داده شود،سازمان تأمين اجتماعي ضمن انجام تعهدات قانوني نسبت به بيمه شده، زمان و خسارات وارده را با توجه به ماده(66) قانون تأمين اجتماعي از كارفرماي مربوط مطالبه و وصول خواهد نمود.
ماده 16 ـ
كارفرما مكلف است پس از احراز شرايط بازنشستگي بيمه شده شاغل در كارگاه وي، طبق اين آيين نامه معادل چهاردرصد ميزان مستمريبرقراري بيمه شده نسبت به سنوات اشتغال او در مشاغل سخت و زيان آور را كه توسط سازمان تأمين اجتماعي محاسبه و مطالبه ميگردد به طور يكجابه سازمان مزبور پرداخت نمايد.
ماده 17 ـ
آثار محدوديتها و مزاياي مندرج در قانون براي مواردي كه بازنشستگي به موجب اين آييننامه ايجاد ميشود منحصر به همان شغل در همانكارگاه خاص بوده و قابل تسري و تعميم در ديگر شغلهاي مشابه در ساير كارگاهها نميگردد.
ماده 18 ـ
اجراي مقررات اين آييننامه تا پايان مدت برنامه سوم ميباشد.
[امضاء]
معاون اول رييس جمهور ـ محمدرضا عارف